O`zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi Toshkent farmatsevtika inistitu

Tafakkur-bu  predmet  va  hodisalarning  umumiy  xususiyatlarini  aks  ettirish, 
ular  o‟rtasidagi  qonuniy  aloqalar  hamda  munosabatlarni  topish  jarayonidir. 
Boshqacha  qilib  aytganda,  tafakkur-bu  borliqni  umumlashtirilgan  holda  va  bevosita 
aks  ettirishdir.  Tafakkur-inson  aqliy  faoliyatining  yuksak  shaklidir.  Istalgan  ixtiyoriy 
faoliyat,  u  xoh  o‟quv,  xoh  ishlab  chiqarish  faoliyati  bo‟lsin,  uning  natijalarini 
oldindan  ko‟rishni  albatta  talab  qiladi.  Biroq  oldindan  ko‟rish  uchun  dalillarni 
umumlashtirish  va  shu  umumlashmalar  asosida  xuddi  shunga  o‟xshash  boshqa 
dalillarga  ham  tadbiq  etish  mumkin  bo‟lgan  xulosalar  chiqarish  kerak  bo‟ladi.  Bu 
ikkiyoqlama  yondashish  yakkadan  umumiyga,  umumiydan  yakkaga-tafakkur  orqali 
amalga  oshiriladi.  Voqelik  tafakkurda  idrok  va  tasavvurlardagiga  qaraganda 

---

chuqurroq  va  to‟laroq  aks  etadi.  Narsa  vahodisalar  o‟rtasidagi  eng  muhim 
bog‟lanishlar  va  munosabatlar  tafakkur  yordami  bilan  ochiladi.  Binobarin,  tafakkur 
insonning shunday aqliy faoliyatidirki, bu faoliyat voqelikni eng aniq (to‟g‟ri), to‟liq, 
chuqur  va  umumlashtirib  aks  ettirishga  (bilishga),  insonning  tag‟in  ham  oqilona 
amaliy  faoliyat  bilan  shug‟ullanishiga  imkon  beradi. 
Bilish  faoliya  sezish  va  idrok  qilishdan  boshlanadi  va  keyin  tafakkurga  o‟tib 
ketishi mumkin. Biroq istagan tafakkur, hatto eng rivojlangan  tafakkur ham hamisha 
hissiy  bilish  bilan,  ya‟ni  sezgi,  idrok  va  tasavvurlar  bilan  bog‟langan  bo‟ladi. 
Tafakkur  faoliyati  o‟zining  butun  «materialini»  faqat  bitta  manbadan,  ya‟ni  hissiy 
bilishdan oladi. Tafakkur sezgilar  va  idrok qilish  jarayonlari orqali tashqi olam bilan 
bevosita  bog‟lanadi  hamda  shu  tariqa  olamni  aks  ettiradi.  Bu  aks  ettirishning 
to‟g‟riligi  (adekvatligi)  amaliy  faoliyat  orqli  tabiat  va  jamiyatni  amaliy  o‟zgartirish 
jarayonida  uzluksiz  tekshirilib  turiladi. 
Bosh miya po‟stining biron bir sohasi emas, balki bosh miyaning butun po‟sti 
bajarayotgan  faoliyat  tafakkurning  nerv-fiziologik  negizidir.  Analizatorlarning 
miyaga  borib  tutashgan  uchlari  o‟rtasida  vujudga  keladigan  murakkab  va  muvaqqat 
bog‟lanishlar  tafakkur    qilish  uchun  birinchi  galda  ahamiyatga  ega.  Tafakkurni 
yo‟naltirib  turadigan  asosiy  nerv-fiziologik  negiz  shunday  yo‟l  ko‟rsatib  turuvchi 
refleksdirki,  bu  refleks  tafakkur  qilish  jarayonlarida  katta  rol  o‟ynaydi.  Tafakkur 
qilish  jarayoni  biror  psixik  elementlarning  shunchaki  bir-biri  bilan  almashinishi 
tarzida  voqe  bo‟lmasdan,  balki  alohida  aqliy  operasiyalar-biz  idrok  qilayotgan  yoki 
tasavvur  qilayotgan  narsalar  ustida,  umumiylashgan  va  amalda  tushunchalarga  ega 
bo‟lgan ob‟yektlar ustida aqliy  harakatlar  qilish  tarzida voqe bo‟ladi. 
Taqqoslash, 
analish 
va 
sintez, 
abstraksiya 
va 
umumiylashtirish, 
konkretlashtirish,  klassifikasiya  (tasnif)  va  sistema  (tizim)ga  solish  aqliy 
operasiyalarning  asosiy turlaridir.