O„zbekiston respublikasi sog„liqni saqlash vazirligi toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi

Tayanch      tushunchalar:  magnetizm,  magnit  maydoni,  magnit    materiallar  va 
to‗ldiruvchilar,    magnitofarmakologiya,  magnitoterapiya  -magnit  maydoni  yordamida 
davolash 
usuli, 
magnitotronlar-elastik 
magnitlar  bo‗lib,  tabiati  bo‗yicha  
polikompozitsion materiallar 
 

---

100 
 
Magnit zarrachalar asosida   faol moddalarni yo„naltirish tizimlari, ularni 
zamonaviy tibbiyotda tutgan o„rni 
    
Xozirgi  paytda  dorilarni  samaradorligini  oshirishda  magnit  maydonini  o‗rni 
oshib  bormoqda.  Qator  ilmiy-tadqiqod  izlanishlar  natijalari  magnit  maydoni  va  uning 
yordamida  boshqariladigan  magnitli  dorilarni  samaradorligi  yuqori  bo‗lishi,  salbiy 
reaksiyalarni  darajasi  kamaishi,  terapiyaning  unumdorligi  (iqtisodiy  tarafdan), 
yo‗naltirilganligi tasdiqlamoqda  va  ―magnitofarmakologiya‖  yoki  «magnitoterapiya»larni 
shakklanishiga asos bo‗ldi. 
Ilmiy  tadqiqotlar  natijalariga  ko‗ra  magnit  maydoni  quyidagi  ijobiy  biotrop 
xususiyatlarga ega ekanligi aniqlandi: 
- 
magnit maydoni yallig‗lanish jarayonini kamaytiradi; 
- 
sedativ, gipotenziv, og‗riq pasaytiruvchi xususiyatlarga ega; 
- 
magnit  maydonning  antimikrob  ta‘siri  mikroorganizmlarning  ferment  sistemasini 
ishdan chiqarish bilan bog‗liq; 
- 
magnit maydoni turli asab kasalliklarni (vegetativ polinevritlar, umurtqa pog‗onasi 
osteoxondrozlari) davolashda qo‗llaniladi; 
- 
pereferik tomirlarda qon va limfa aylanishiga ijobiy ta‘sir ko‗rsatadi; 
- 
 magnit  maydonining  ta‘siri  natijasida  to‗qimalarning  trofikasi  (oziqlanishi)  va 
mikrotsirkulyasiya, regeneratsiya jarayonlari faollashadi; 
- 
magnit maydoni immun sistemasiga xam ijobiy ta‘sir   ko‗rsatadi. 
        Magnitli dori turini yaratishda qator muhim masalalar echilish lozim: 
-  mo‗‗tadil magnitli to‗ldiruvchilarni tanlash; 
-  magnit maydoni manbasini qo‗llash; 
-  dorivor modda uchun mo‗‗tadil dori shaklini yaratish; 
-  dori modda bilan magnitli to‗ldiruvchilarni mos kelishini o‗rganish; 
-  yaratilgan 
magnitli  dori  turini 
magnitli  xususiyatlarini,  turg‗unligini, 
biosamaradorligini baxolash.   
                                     Magnitli to‗ldiruvchilar (materiallar) 
            Umuman  olganda  magnitli  materiallar,  ularning  magnitli  xosalariga  ko‗ra, 
kuyidagi guruxlarga tasniflanadi: 
-  ferromagnetiklar; 
-  antiferromagnetiklar; 
-  ferrimagnetiklar. 
Ferromagnetiklar 
Ferromagnetiklarga  temir,  nikel,  kobalt  elementlari  va  metallarning  turli  xil 
qotishmalari kiradi (masalan intermetallik brikmalar –SmCo
5
, SmCo
17
 - kobalt samariy 
qotishmalari) 
 Eng  keng  tarqalgan  ferromagnit  materiallarga  temir  oksidi  birikmalari- 
titanomagnetit, maggemit (g-Fe
2
O
3
); sulfidli minerallardan- pirrotin. 
Antiferromagnetiklar 
Ularga  sulfidlar:  alabandin  (MnS),  troilit  (  FeS);  karbonatlar:  siderit  (  FeCO
3 
) 
kiradi. 
Ferrimagnetiklar 
Bularga    ferritlar,  granatlar  va  qator  qotishmalar  (erda  kam  uchraydigan 
elementlar  saqlovchi).    Ularning  keng  qullaniladigan  vakillari  magnetit  –  temir    ferriti  
(Fe
2
O
3
 FeO) yoki (Fe
3
O
4
).  
Magnetit  -  eng  ko‗p  ishlatiladigan    magnit    to‗ldiruvchi  va  kimyoviy    usulda  
reaksiya natijasida olinadi: 

---

101 
 
               
     2 FeCl
3  
+ FeCl
2
 + 8 NaOH

Fe
3
O
4

+ 8 NaCl + 4 H
2
O 
Lekin  magnetit  tabiatda  xam  uchraydi.  Ayrim  bakterialarni  magnetitni  sintez 
qilish    qobiliyati  bor.  Undan  tashqari  odamning  tanasida  xam  magnetit  uchrar  ekan. 
Magnetitning  mutlaqo  organizmga  bezarar  ekanligi  aniqlangan  (endogen    modda). 
Undan  tashqari  magnetit  o‗zi  bakteriostatik,  bakteritsid  xususiyatga  ega  ekanligi 
ko‗rsatilgan. Nisbatan arzon modda. 
SHu  guruxdagi  moddalarga    yana  bariy  geksaferriti  kiradi.  Uning  kimyoviy 
formulasi: VaO 
.
 6 Fe
2
O
3
.  
                                  Magnit maydoni manbalari 
   Magnitoterapiyada  doimiy  (  DMM)    va  o‗zgaruvchan  (  O‗MM)    magnit  maydonlari 
qo‗llaniladi.  SHunga qarab turli magnit  maydoni manbalari qo‗llaniladi.  
     DMM  manbalari  sifatida  ferrit  bariy  (  VaO  6Fe
2
O
3 
),  stronsiy  va  boshqa  metallar 
keramikalaridan tayyorlanadi.  
  NPO ―Ferrit‖ da ( Sankt-Peterburg ) turli xil tibbiyot magnitlar ishlab chiqariladi: 
-―MKM2-1‖-magnit kolsevoy meditsinskiy  dvupolyusnoy; 
-  ―MDM2-1‖- magnit diskovыy meditsinskiy dvupolyusnoy; 
-  ―MPM2-1‖ magnit plastinchatыy meditsinskiy dvupolyusnoy; 
 Oxirgi yillada DMM manbalari sifatida elastik magnitlar taklif etilgan 
O‗MM  magnit maydonlari  sifatida 
―Polyus –1‖, ―Polyus-2‖, ―Polyus-101‖, ―Magniter‖, ―Mag-30‖, ―Gradient-1‖, ―PDMP-
01‖, ―Polemig‖, ―Alimp-1‖  apparatlari qo‗llaniladi. 
Elastik  magnitlar  (  EM).      1980  yillardan  boshlab  elastik  magnitlar  -EM    ishlab  
chiqariladi.  EM  lar  bu    murakkab    tarkibli    materiallar.  Ular    tabiiy  eki  siloksan 
kauchuk,  vinilpirrolidon  va  xar  xil  magnitli  to‗ldiruvchilardan  tashkil  topgan  bo‗ladi. 
Asosan ularning  tarkibiga  bariyli  ferrit - Ba Fe
12
O
19
 eki kobaltsamariy qotishmalari -
SmCo
5
  kiritiladi.  EM  lar  yuqori  elastik    xususiyatlarga  ega    bo‗lib,    toksik 
reaksiyalardan xolis bo‗lganligi uchun ular sirtga va odamning tanasiga kiritish uchun 
xam ishlatiladi.  
 
Sirtga qo‗llaniladigan  EM  lar  applikator  sifatida  bo‗lib  parda, uzuk, marjon, 
bilakuzuk,  kamar  va  sh.u.    shakklarida  bo‗lish  mumkin  va  tananing  kerakli  joyiga 
o‗rnatiladi.    SHunday  magnitlar  asosida  yaratilgan  vositalar  xozirgi  paytda 
magnitotronlar deb ataladi ( rasm 1).