Uslubiy ta‟minot va mashg„ulot jixozlanishi: mavzuga oid tarqatma materiallar,
uslubiy qo‗llanma, adabiyotlar, ma‘ruza matni, internet ma‘lumotlari, mavzu bo‗yicha
prezentatsiya
Tarqatma material
158
An‘anaviy dori turlari (tabletka, kapsula, draje, poroshok, qiyom, eritmalar, in‘ksion
eritma, surtma, shamchalar) qatorida DMning ajrab chiqishi modifikatsiyalangan dori
turlari mavjud. Dorini terapevtik samarasini oshirish masalasida, DB ni etkazib
berilishi nazoratlanadi va yo‗naltiriladi. Dori moddani dozasi oshib ketmasligi, uning
samarasi uzoq vaqt bo‗lishi, bu bilan birga dorini kamroq istemol qilinishini
boshqarish mumkin bo‗ladi. SHuning uchun DV farmakokinetik jarayonini
modifikatsiyalanadi.
Bir muncha yillar davomida DM ni yangi etkazib berish tizimlari ishlab
chiqarilmoqda va ushbu jarayonda ikki etapni kuzatish mumkin: birinchi etap (XX
asrni oxirgi 20 yillari) da DV ni sekin ajrab chiqishi so‗rilishi darajasini oshirish va
uning ta‘sirini uzaytiirish bo‗lgan. Ikkinchi etap ( xozirgi zamon ) da DM ning ajrab
chiqish vaqti, tezligi va joyini modifikatsiyalab yangi tizimlarni topish.
Bunday dori turlari keng ko‗lamda kardiologiya, ankologiya, aftalmologiya kabi
tibbiyotning bo‗limlarida ishlatilmoqda. Organizimga yuborish yo‗llari turli: peroral,
parenteral, implontatsiya, transdermal, ingalyasiya, nazal, lokal ( ko‗z tomchilari) va
boshqalar.
Jadval 1-1 ni ko‗rib chiqish ( M.V. Leonova, M .2011 –B. 11-12) Dmni etkazib berish
va ajralib chiqishini modifikatsiyalash usullari:
- fizikaviy
- kimyoviy
- texnologik
DV ni etkazib berish tizimiga qo‗yilgan talablar: inert bo‗lishi. Biomutanosib,
turg‗un, ishlatuvchiga qulay, xavfsiz, oddiy, ishlab chiqarilishr va sterillash mumkin
bo‗lishi.
Modifikatsiyalangan DV lar tasnifi:
Texnologiyasi bo‗yicha
1. monolit ( matritsa) sistemalar;
2. rezevuarli ( membranali);
3. nasosli (osmotik) tizimlar;
Mexanizmi bo‗yicha:
a) diffuziyasi orqali nazoratlash
c) osmotik yoki magnitli kuchlar orqali nazoratlash
- Dori turidan DM diffuziya yordamida ( eruvchan sistemada);
- erimaydigan qobiq orqali ( rezervuarlida) yoki erimaydigan matriks orqali
(monolitda)
Suyuqlik yordamida ular faollashadi ( bo‗kib yoki biodegradatsiyaga uchrab)
Osmotik tizim DM ning ajorab chiqishini osmotik bosim xosil qilib ta‘minlaydi. DM
magnitli kuchlar ta‘sirida xam ajralib chiqadi, agar matriksga magnit materiallar
kirgizilsa
Dori vositalarni yo‗naltiruvchi tizimlar ta‘rifi: monolitli, rezervuarli, osmotik
sistemalar
Monolitli sistemalar – asosi matriks. Ularni fizik kimyoviy xossalari xar hil: eruvchan
yoki erimaydagan, lekin bo‗kuvchan, biodegratsiyali yoki bioeroziy xosil qiluvchi.
Matrikslar- inert polimerlar, kompleksonlar, uch o‗lchamli setka, ichida DM
Fizik kimyoviy xususiyati bo‗yicha gidrofil, gidrofob yoki amfifil, neytral yoki
polielektrolit.
Strukturasi bo‗yicha: makrog‗ovakli (0.1-1 mkm);
-mikrog‗ovakli yoki g‗ovaksiz ( DM struktura reshyotkadan ajraydi) (5-20 nm)
159
Mexanizmli (15-16 bet) - diffuziya (1-20rasm)
Ishlatilishi: suvda eruvchan matriksli- peroral DT- da biodegradatsiyaga uchraydigan
matrikslar- p/ k, implantatsionda erimaydigan- implant dori sistemada
Ushbu sistemalar bir necha yuzdan yuz kungacha.
Rezervuarli sistemalar: - 2 qismdan iborat: qobig‗i ( membranali) – bu rezervuar
yadrosi- DM kiritilgagn Mexanizmini 1-3 rasmga 180- bet qarang.
Osmotik sistemalar
1. Generik – ichki rezervuarli bor, unda DM eritmasi
2. Elementar ustida yarimo‗tkazuvchan qobiq, tashqi rezervuar osmotik moddasi
bor, ustiga qobiq peroral 1-6 rasm rasm 1-4 OROS ni eslatadi
Do'stlaringiz bilan baham: |