O„zbekiston respublikasi sog„liqni saqlash vazirligi toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi

 
 
Immobillangan  preparatlar yaratishda qo‗llaniladigan tashuvchi matritsalar vakillari 
Tabiiy  organik 
tashuvchilar 
Polisaxaridli:  sellyuloza,  dekstran,  agaroza    va  ularning  xosilalari 
(DEAE-sellyuloza,  KMS,  sefadekslar,  modifikatsiyalangan  kraxmal, 
agar-agar va boshq).  
Oqsilli: keratin, kollagen, fibrin, miozin, albumin, kollagen, geparin 
Lipidli: fosfolipidlar, organik smolalar  

---

93 
 
Sintetik tashuv-
chilar 
Polimetilen birikmalari: neylon, polistirol  
Poliamidli: akrilamid, N-vinilpirrolidon, PVP, PVS, etilenvinilatsetat 
Poliefirli: adipin kislota diimidining dimetil efiri 
 
      Keng qo‗llaniladiganlardan polisaxaridlar xosilalarining tavsifi 
 
Sellyuloza-  ko‗p  miqdorda    gidroksil  guruxlarni  saqlaydi  va  ular  yordamida 
modifikatsiyalash jarayonlari  oson amalga oshiriladi, yuqori gidrofillik xususiyatga 
ega. 
  Dekstran  suvda  yaxshi  eruvchan  immobillangan  preparatlarni  yaratishda  keng 
qo‗llaniladi. Dekstranning xosilalari- "sefadekslar‖- yuqori bo‗kuvchan xususiyatga 
ega. 
 
Kimyoviy  modifikatsiyalangan kraxmal-  yuqori turg‗unligi bilan ajralib turadi ( 
gidrolizga). 
    Agar  (kimyoviy  modifikatsiyalangan)  -    haroratga  chidamliligi  bilan  ajralib 
turadi. 
                                             Oqsilli  tashuvchilar 
                     Afzalliklari: 
•  hajmli; 
•  biodegradatsiyalanadi; 
•  yupqa membrana hosil qilish mumkin 
              Kamchiligi:  nisbatan  yuqori  immunogenlik  (kollagen  va  fibrin  dan 
tashqari). 
 
Keng qo‗llaniladiganlar: keratin, fibrin, kollagen, miozin, albumin   
                           
                                Sintetik polimerlardan keng qo‗llaniladi: 
•   akrilamid  -    akril  kislotasining  xosilasi  (gel  shaklida),  afzalligi-  kimyoviy 
omillarga chidamligi; 
•   poliamidli  tashuvchilar  (-S(O)-NH-  guruhini  saqlovchi  geterozanjirli 
tashuvchilar, masalan -  N-vinilpirrolidona asosidagi polimerlar.  
 
Tashuvchilar yoki  matritsalarning  ko‗rinishlari (geometrik shakli): 
•   donsimon (granulalar) material; 
•  tolasimon (voloknistoy)strukturali; 
•   plyonka, plastina shaklidagi yuza; 
•   mato, tolalar, trubkasimon, kapsula shaklida 
      Katta kichikligi ko‗pincha  kichik diametrli ( 0,1—0,2 mm) zarrachalar 
 
                              Immobillash usullari tasnifi 
 
Immobillashda  2- ta asosiy yondashuv qo‗llaniladi: 
•  fizikaviy; 
•  kimyoviy 
Fizikaviy  usul  bo‗yicha  ferment  tashuvchi  polimer  bilan  kovalent  bog‗larni  hosil 
qilmaydi. Bunda immobillash:  
•   erimaydigan tashuvchilarda adsorbsiya yo‗li bilan;  
•    gel g‗ovaklariga kiritish yo‗li bilan;  
•   yarimo‗tkazuvchan membranalar yordamida;  

---

94 
 
•   ikki fazali muhitlarni qo‗llash yo‗li bilan amalga oshiriladi. 
 
Adsorbsion immobillash  usuli 
 
Bu usul oddiyligi bilan ajralib turadi. Moxiyati: tashuvchi polimer va   
fermentning  suvli  eritmasi  bir  biriga  qo‗shiladi.  Matritsa  tashuvchilar  sifatida  asosan: 
sellyuloza,  dekstran  gellari  (sefaroza,  agaroza)  va  sintetik  polimerlar  qo‗llaniladi. 
Fermentni  adsorbrsiyalanishi  van-der-vaals  kuchlari,  vodorod  bog‗lari,  elektrostatik 
kuchlari  natijasida  amalga  oshiriladi.  Xozirda  shu  usul:  katalaza,  ribonukleaza,  a-
glyukozidaza,  pepsin,  tripsin,  asparaginaza  fermentlarni  immobillashda  qo‗llaniladi.  1-
rasmda faol moddalarni adsorbsion usulida immobillashning mexanizmi  keltirilgan.