O`zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi Toshkent farmatsevtika inistitu

Qonuniyatni  amalda  qo‘llash.  Aniqlangan  qonuniyat  ma’lum  bir  amaliyot 
sohasida, masalan, tergov jarayonida gumon qilinuvchini so‘roq qilish psixologiyasini 
o‘rganishdan  to‘plangan  tajriba  keyingi  tergov  jarayoni  uchun  kerak  bo‘ladi. 
Ko‘pgina  xodimlar  amaliy  faoliyatlarida  hamisha  shaxsiy  hamda  boshqalarning 
tajribalarini  umumlashtiradilar.  Lekin,  shunday  bo‘lsa  ham,  har  holda  bunday 
umumlashtirishlar  ilmiy  jihatdan  yetarli  asoslangan  bo‘lmaydi,  boshqacha  qilib 
aytganda muhim aniqlik va teranlik bilan ajralib turmaydi. 
Kasbiy  psixologiyaning  o‘ziga  xos  prinsiplari  mavjud.  Har  qanday  usulda 
o‘tkaziladigan  psixologik  tekshirishlar  qator  prinsiplarga  rioya  qilishni  talab  etadi. 
Masalan:  subyektiv  (psixologik)  asosga  nisbatan  obyektiv  (moddiy)  asosning 
birlamchiligi,  psixikaning  taraqqiyotida  faoliyatning  yetakchilik  roli,  psixik 
hodisalarning  o‘ziga  xos  bog‘liqligi  prinsipi,  psixologik  faoliyatni  o‘rganishda 
obyektivlik prinsipi, nazariya bilan amaliyotning bog‘liqligi prinsipi. 
Subyektiv  asosga  nisbatan  obyektiv  asosning  birlamchiligi  prinsipi  psixika 
moddiy  bo‘lmasa  ham  moddiylikdan  ayri  holda  yashay  olmasligidan  kelib  chiqadi. 

---

Shaxsni  o‘rganishda  biz  psixik  faoliyatning  ko‘plab  tashqi  ko‘rinishlariga  duch 
kelamiz. Ulardan asosiylari: 

 
og‘zaki  va  yozma  nutq.  Psixolog  uchun  shaxsning  o‘zi  (shaxsiy  hisobot 
ma’lumotlari)  haqidagi  mulohazalari  g‘oyat  muhim  hisoblanadi.  Nutq  orqali 
shaxslarning  fikrlari,  hissiyotlari,  qarashlari,  intilishlari,  bilimi  va  boshqalar  haqida 
xulosaga kelish mumkin; 

  shaxs  faoliyatining  mahsuli.  Shaxslar  psixikasi  haqida  ularning  o‘z  qo‘llari 
bilan  yasagan  buyumlar,  asbob-uskunalar,  turli  yasamalar,  rasmlar  va  boshqalar 
aniqroq ma’lumot beradi; 

 
psixik  faoliyatning  tashqi  ko‘rinish  va  tanada  namoyon  bo‘lishi.  Bu  ko‘z 
qarashining ma’nodorligi, yuz mimikasi, imo-ishora, nafas olish va qon aylanishining 
o‘zgarishi, miya elektr faolligining o‘zgarishi va hokazo. 
Shuni  ham  ta’kidlab  o‘tish  zarurki,  bunday  holatda  faqat  psixikaning  tashqi 
namoyon  bo‘lishigina  emas,  balki  psixikaning  o‘zi  tashqi  namoyon  bo‘lishiga  qarab 
ham  o‘zgaradi.  Agar  tergovchi  yoki  aybdor  masalan,  so‘z  yozishda  xatoga  yo‘l 
qo‘ydi.  Ushbu  faktni  aniqlash  (bir  harf  o‘rniga  boshqa  harf  yozilgan)dan  avval 
xatoning sabablarini bilish lozim. 
Psixikani tashqi namoyon bo‘lish shakli orqali o‘rganish vositali bilish deyiladi. 
Psixologiya  fani  tarixida  uzoq  yillarga  qadar  psixikani  o‘rganishning  asosiy  metodi 
sifatida  o‘z-o‘zini  kuzatish  (introspensiya)  metodidan  foydalanib  kelingan.  Biz  o‘z 
ichki dunyomizni bevosita his qilamiz. Psixologiya uchun o‘z-o‘zini kuzatish metodi 
o‘ta  qulay  tuyuladi.  Lekin  masalaga  bunday  qarash  xatodir,  chunki  o‘z-o‘zini 
kuzatish  ko‘pincha  umumiydan  oddiy  yoki  tasodifiyni  farqlash  imkonini  bermaydi, 
psixik faoliyat jarayonini noto‘g‘ri ko‘rsatadi. 
Psixika  taraqqiyotida  faoliyatningyetakchi  o‘rin  tutishi  prinsipi  inson 
psixikasining  mehnatda  yuzaga  kelishi  va  faoliyatda  tarkib  topishidan  kelib  chiqadi. 
Shunga  ko‘ra,  psixikani  kishining  amaliy  faoliyatidan  ayri  holda  o‘rganish  mumkin 
emas. 
Psixik hodisalarning o‘zaro bog‘liqlik prinsipi bizning  ichki dunyomiz  yagona, 
bir  butun  ekanligidan,  ma’lum  shart-sharoitlarda  shakllangan,  muayyan  shaxslarga 
xos  miyaning  mahsuli  ekanligidan  kelib  chiqadi.  Shu  jihatdan  shaxslarning  ayrim 
tomonlarini,  uning  psixikasini  o‘rganishning  o‘zi  asosiy  maqsad  bo‘lib  qolmasligi 
kerak.  Har  bir  tekshirishda  biror  psixik  hodisaning  boshqa  psixik  hodisalar  bilan 
uzviy aloqasini va ta’sirini hisobga olish lozim bo‘ladi.