O’zbekiston respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi farmakognoziya fanidan amaliy mashg’ulotlar bo’yicha o’quv qo’llanma

 
 
 
 
Poyaga joylashishi va barg 
bandi
 
a – uzun bandli; b – kalta bandli; v – bandsiz; g – oʼtroq; d – poyani 
oʼrab oluvchi; ye – vlagalishli; j – rastrubli
Barg asosi 
 
a – yumaloq; b – xanjarsimon; v – yassi; g – yuraksimon; d – 
oʼqsimon;
ye – nayzasimon; j –noteks; z – tarnavsimon 

---

80 
 
 
 
 
Barg uchi 
 
a – yumaloq; b – yassi; v – oʼtmas uchli; g – oʼtkir uchli; d – oʼtkir 
qirrali;
ye – toʼptoq; j – botiq; z – ikki pallali 
Barg cheti 
a – butun; 
b – tishsimon;
v – arrasimon; 
g – tekis boʼlmagan 
ikki
karra qirqilgan; 
d – gorodchatыy; 

y – oʼyiqsimon; 
j – yirik 
oʼyiqsimon; 
z – 
kipriksimon; 
i – 
toʼlqinsimon
 
Tomirlanish xili
a – patli-qirrali; 
b – patli-xalqali; 
v – patli-toʼrsimon;
g – panjasimon-xalqali;
d – panjasimon-toʼrsimon;

---

81 
y – parallelь; 
j – duksimon
 
Tuklanishi
(bor yoki yoʼq; koʼp yoki kam, tuklarning joylashishi va 
yoʼnalishi) 
Oʼziga xos tomonlari
(barg yuzasi x10 kattalikdagi lupa bilan 
tekshirilganda moʼylab, tikonlar, mezofillda ajratuvchi toʼqimalar, 
efir moyi ajratuvchi bezchalar va boshqa shaklli elementlarning 
mavjudligi) 
Rangi
(barg plastinkasini ostki va ustki tomonlarini) 
Oʼlchami
(barg plastinkasini uzunligi va eni, bandining uzunligi va 
diametri) 
Xidi 
(barg ezilib koʼrilganda) 
 
 
13-sxema.
Xom ashyoning mikroskopik analizi 
BARG 
 
Tuzilishi: 
 
a 
– dorsiventral barg; 
b
– mezofil qatlam ajralgan izolateral barg;
v
– bir xil mezofildan iborat izolateral barg 
Mezofil 
(ustinsimon va bulutsimon parenxima harakteri, qatlamlar soni)
 
Epiderma – 
bargning pastki va yuqori tomonlari: 

---

82 
xujayralarning shakli va chegarasi: a
– to’g’ri devorli parenximali va 
prozenximali; 
b
– qiyshiq devorli parenxima va prozenximali; 
v
– 
burmali kutikula 
Kutikula: 
yupqa; qalin; to’g’ri; burmali; hol-holli va boshq.
 
Barg labchasining tuzilish xili: 
 
a
– anomotsitli; 
b 
– anizotsitli; 
v
– paratsitli; 
g
– diatsitli; 
d 
– tetratsitli 
Epiderma trixomalari 
tukchalar: 
oddiy bir xujayrali:
 
a
– ikki shoxli;
b
– retortasimon ;
v
– T-simon;
g
– qattiq tukli 
holli kutikula 
bilan 
oddiy ko’p xujayrali: 
 
a
– bir qatorli; konussimon; 
b 
– shoxlangan; 
v
– 
yulduzsimon 
bezsimon yoki boshli: 
 
a
– bir xujayrali oyoqcha va 
ko’p xujayrlari boshchali; 
b
– 
ko’p xujayrali bir qator oyoqcha 
va bir xudayrlari boshchali; 
v
– 
ko’p xujayrlari oyoqcha va ko’p 
xujayrlari boshchali; 
g 
– asosi 
ko’p xujayrlari bo’lgan o’tkir qil
bezchalar: 

---

83 
 
 
a
– yasnotkadoshlarda; 
b
– murakkabguldoshlarda; 
1
– yuqoridan 
ko’rinishi; 
2
– yondan ko’rinishi 
Kiritmalar 
kalьtsiy oksalat kristallari: 
 
a
– yakka; 
b
– druzlar; 
v 
– rafidlar; 
g
– stiloidlar; 
d
– kristal 
qumlar;
e
– o’tkazuvchi yoki mexanik to’qimaning krisstallar saqlovchi 
ustki xujayralari 
tsistolitlar: 
 
 
a
– qichitqi o’tda;
b
– anjirda;
v
– qulmoqda;
g
– nashada 
ajratuvchi tuzilmalar: 
 
a
– shilliqdan iborat bo’lgan idioblast xujayralar; 
b
– efir moyi 
saqlovchi idioblastlar; 
v
– sxizogen smola yo’li; 
g
– sxizogen efir 
moyi kanali; 
d
– lizogen ajratuvchi xujayra; ye – bo’g’imli sut 
kanallari (uzunasi va ko’ndalangiga kesimi)
 
Nazorat savollari 
1. Qora qoraqat (Smorodina) bargi va mevasinini kimyoviy tarkibida qanday moddalar 
bor? 
2. Qora qoraqat (Smorodina) bargi va mevasidan qanday dori preparatlar tayyorlanadi? 

---

84 
3. Namatak mevasini 1-shakl bo’yicha
 
makroskopik taxlil va mikroskopik taxlil 
qilishdagi xulosani ayting? 
4.Na’matakning qanday turlari bor? 
5. Namatak mevasinini kimyoviy tarkibida qanday moddalar bor? 
6. Namatak mevasidan qanday dori preparatlar tayyorlanadi?