O’zbekiston respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi farmakognoziya fanidan amaliy mashg’ulotlar bo’yicha o’quv qo’llanma

dorivor mahsulotlar
deb ataladi.
Mahsulot qabul qilib olingandan kеyin, dorivor mahsulotlarning o’z nomiga tug’ri 
kеlishi (idеntifikatsiya, podlinnost), sifati va tozaligini (dobrokachеstvеnnost)
tekshiriladi.Dorivor mahsulotlarni taxlil usullari ularning holatiga bog’liq. Agar 
mahsulot butun (folum) holda bo’lsa, ustki ko’rinishi bo’yicha (makroskopik taxlil) 
qilinadi.Agar kеsilgan (soncisum) yoki poroshok (pulveratum) holida bo’lsa, 
mikroskopik taxlil qilinadi. Mahsulot tarkibidagi ta'sir etuvchi kimyoviy birikmalarni 
(mikrokimyoviy taxlil) qilinadi. Bu idеntifikatsiya qilishdagi asosiy taxlillaridan biri 
hisoblanadi.
Makroskopik tahlil. 
Makroskopik taxlilda maxsulotning tashqi ko’rinishi, katta-kichikligi, rangi, xidi va 
mazasi aniqlanadi. Tekshirish vaqtida faqat lupadan foydalanish mumkin. 
Maxsulotning tashqi ko’rinishini tekshirishda uning shakliga, ustki va pastki 
tomonlarinnng tuzilishiga, ko’ndalang sinishiga (tekis yoki zirapchali), sertolaligiga va 
boshqalarga axamiyat beriladi. Tekshirish, odatda, quruq maxsulot bilan olib boriladi. 
Burishgan barglarni va baʼzi gullarni namlab, so’ngra tekislab ko’rish mumkin. 
Maxsulotlarning katta-kichikligi millimetrli chizgich yordamida (mayda meva va 
urug’lardan boshqa maxsulotlarni) aniqlanadi. Maxsulotlarning katta-kichikligi juda 
o’zgaruvchan bo’lganlngi uchun, odatda, xar bir maxsulot bir necha marta o’lchanadi 
(eng kichik, eng katta va o’rtacha bo’laklar bilan), so’ngra xulosa chiqariladi. 
Maxsulotlarning rangini aniqlash tabiiy yorug’lik yordamida quruq o’simlik organida 
olib boriladi. Maxsulot rangi o’zgargan bo’lsa (maxsulotni tayyorlash,quritish va 
saqlash qoidalari buzilishi natijasida), maxsulotning sifati to’grisida xulosa chiqarish 

---

9 
mumkin. Maxsulotning xidi va mazasi o’ziga xos bo’ladi. Maxsulot xidini yo’qotsa 
yoki boshqa xidga ega bo’lsa yoxud mazasi o’zgargan bo’lsa maxsulot buzilgan, 
sifatini yo’qotgan xisoblanadi. Maxsulot xidini aniqlash uchun uni ikki barmoq orasiga 
olib maydalab, so’ngra xidlab ko’riladi. Qattiq maxsulotlarni esa pichoq bilan kesib 
yoki xavonchada ezib, so’ngra xidlanadi. Maxsulot mazasini esa quruq bo’lakchalar 
yoki ularning qaynatmalarining taʼmini ta’tib ko’rib aniqlash mumkin. Bunda 
maxsulotlarning zaxarli bo’lishini unutmaslik kerak. Bunda maxsulot mazasini 
aniqlash uchun og’ziga olib chaynalgan bo’lakchani yoki uning qaynatmasini tezda 
tupirib tashlash, so’ngra og’izni chayish lozim.