O’zbekiston respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi farmakognoziya fanidan amaliy mashg’ulotlar bo’yicha o’quv qo’llanma

Laminariya talwmi (dengiz 
karami) thalli
Laminariya tarktbida 30 
% polisaxarid - 
laminarin,
21 % mannit,
4%- fukoza, galaktan va 
Laminariya preparati 
yengil surgi dori 
sifatida surunkali 
qabziyatda me'da 
ishini normallashtirish 

---

29 
 
pentozanlar) hamda 
karotin, vitamin 
B2,B1,C, pigmentlar va
3 % yod bo'ladi.
uchun beriladi.. 
Vitaminlar va 
mikroelementlarga 
boy preparat sifatida 
raxit, ateroskleroz, 
shirincha, osteomielit, 
buqoq kasalliklarini 
davolashda ishlatiladi.
5
Burga zubturum urug'i - 
semina psyllii 
 
Urug' tarkibida aukubin 
glikozidi, ko'p miqdorda 
shilliq moddalar, moy, 
oqsil va mineral tuzlar 
bo'ladi. 
Tibbiyotda urug'i 
kuchsiz surgi hamda 
o'rab oluvchi vosita 
sifatida ishlatiladi. Yer 
ustki qismining shirasi 
anatsid gastrit va 
surunkali kolitni 
davolashda 
qo'llaniladi.
6 
Oqqaldirmoq bargi - folia 
farfarae 
 
Mahsulot tarkibida 
2,63% tussilagin va 
boshqa achchiq 
glikozidlar hamda gallat, 
olma va vino kislotalari, 
sterinlar, inulin, efir 
moyi, vitamin C, 
karotinoidlar, 
flavonoidlar, alkaloidlar, 
saponinlar, oshlovchi, 
shiIliq bo'ladi.
Oqqaldirmoq 
o'simligining dorivor 
preparatlari 
yumshatuvchi, 
balg'am ko'chiruvchi 
va dezinfeksiya 
qiluvchi hamda 
yallig'lanishga qarshi 
ta'sirga ega. Shuning 
uchun ular bronxit, 
laringit va o'pka 
kasalliklarida balg'am 

---

30 
ko'chiruvchi vosita 
sifatida ishlatiladi 
7 
Jo’ka gulli- Flores Tillae 
 
Mahsulot tarkibida 
0,05% efir moyi, 
0,6-0,9 %f lavonoidlar 
(gesperidin flavon 
glikozidi va tiliatsin 
glikozidi), saponinlar, 
oshlovchi va shilliq 
moddalar, karotin hamda 
askorbin kislota bo’ladi. 
Efir moyi tarkibida 
famezol bor 
Mahsulot ter 
haydovchi dori sifatida 
har xiI shamollash 
kasalliklarida 
ishlatiladi. 
Shuningdek, u 
bakteritsid ta’sirga ega 
bo’lganligi uchun 
og’iz va tomoq 
shamollash 
kasalliklarida og’iz 
bo’shlig’ini chayishda 
qo’llaniladi. 
8 
Astragal yelimi (tragakant) 
Gummi Tragacanthae 
 
Tragakant tarkibida 60-
70 foiz bassorin, 8-10 
foiz arabin, kraxrnal, 
kletchatka, organik 
kislotalar hamda bo'yoq, 
shilliq va azotH 
rnoddalar bo'ladi 
Yuqori navli (oq 
rangli) tragakant 
farmatsevtikada hab 
dori tayyorlashda 
(biriktiruvchi rnodda 
sifatida) va emulsiya 
tayyorlashda 
emulgator sifatida, 
past navlari (sariq yoki 
qo'ng'ir rangli) esa 
texnikada ishlatiladi. 
9 
O'rik yelimi - Gummi 
armeniacae 
Yelim asosan arabindan 
iborat bo'lib, tarkibida
44 % galaktoza,
O'rik yelimi chet eldan 
keltiriladigan gummi 
arabika o'rnida 

---

31 
 
41,5 % arabinoza,
16,4 % glukuron kislota, 
2,4 % mineral, 
0,6 % oqsil moddalar 
bo'ladi.
emulsiya tayyorlash 
uchun emulgator 
sifatida ishlatiladi. 
O'rik yelimi o'rnida 
olxo'ri va gilos 
yelimini ham ishlatish 
mumkin 
10 
Kraxmal (oxor) – amylum 
 
 
Bu donachalar
96,1-97,6% 
polisaharidlardan,
0,2-0,7% mineral 
moddalardan, 
0,6% gacha qattiq yog’ 
kislotalardan tashkil 
topgan. 
Kraxmal boshqa 
moddalar bilan birga 
chaqaloqlarga 
sepiladigan ko’kun 
(poroshok) va teriga 
surtiladigan surtmalar 
tayyorlashda 
ishlatiladi. Me’da va 
ichak kasalliklarida 
kraxmalning qaynatib 
tayyorlangan eritmasi 
– 
Decoctum 
(Mucilago) Amyli 
beriladi. 
GULXAYRI ILDIZI - RADICES ALTHAEAE
 
O'simlikning nomi.
Dorivor gulxayri - Althaea officinalis L.; arman gulxayrisi - 
Althaea armeniaca Ten.; gulxayridoshlar Malvaseae oilasiga kiradi. Gulxayri ko'p 
yillik, bo'yi 150-160 sm bo'ladigan o'simlik. Ildizpoyasi kalta, yo'g'on, ko'p boshli. O'q 
ildizi 50 sm uzunlikda bo'lib, yuqori qismi yog'ochlangan bo'ladi. Poyasi - bitta yoki 
bir nechta, tik o'suvchi, silindrsimon, kam shoxli, pastki qismi yog'ochlangan. Bargi 
oddiy bo'lib, bandi biIan poyada ketma-ket joylashgan, poyaning yuqori qismidagilari 

---

32 
butun, tuxumsimon, o'rta va pastkilari esa uch yoki besh bo'lakli, qo'shimcha bargi 
mayda, ingichka, lansetsimon yoki chiziqsimon. Barg plastinkasi o'tkir uchli va 
tishsimon qirrali bo'ladi. Poya, shox va bargi sertuk bo'lganidan kulrang-yashil tusda 
ko'rinadi. Gullari barg qo'ltig'iga, poya va shoxlari uchiga joylashgan bo'ladi. 
Gulkosachasi ikki qavatli. Pastki kosacha 8-12 bo'lakka ajralgan, ustki kosachasi esa 
besh bo'lakli. Kosacha barglari meva bilan qoladi. Tojbargi 5 ta bo'lib, pushti rangda, 
otaligi (changchi) ko'p sonli. Ular ipi bilan birlashib, naycha hosiI qiladi. Onalik 
(urug'chi) tuguni 15-25 xonali, yuqoriga joylashgan. Mevasi yassi, yumaloq, serurug'li, 
quruq meva. Iyun oyidan sentabrgacha gullaydi, mevasi iyuldan boshlab yetiladi.