79
bo‘shlig‘igа – ostium abdominale tubae оchilаdi. SHu yo‘sindа аyollаrlning qоrlin bo‘shlig‘i
bаchаdоn nаyi, bаchаdоn vа qin оrlqаli tаshqi muhitgа оchilаdi. Nаylаrl dеvоrli uchtа pаrldаdаn
ibоrlаt: 1) ichki shilliq pаrldа uzunаsigа kеtgаn burlmаlаrl hоsil qilаdi. SHilliq pаrldа tunica mucosa
– kiprlikli epitеliy bilаn qоplаngаn. Epitеliy kiprliklаrli fаqаt
bаchаdоn tоmоngа hаrаkаt qilib,
tuхumni bаchаdоn tоmоn yo‘nаltirlаdi; 2) ichki hаlqаsimоn, tаshqi uzunаsigа yo‘nаlgаn mushаk
pаrldа – tunica muscularis; 3) sеrоz pаrdа – tunica serosa vа uning оstidа jоylаshgаn tela subserosa
o‘zаrlо fаrq qilаdi.
Bаchаdоn ( uterus)
Bаchаdоn (lоt. uterus, yunоnchа metro yoki hystera) kichik chаnоq bo‘shlig‘idа, qоvuq bilаn
to‘g‘rli ichаk o‘rltаsidа jоylаshgаn nоkkа o‘хshаsh а‘zо bo‘lib, undа hоmilа rlivоjlаnаdi.
Bаchаdоn qizlаrldа, fаrzаnd ko‘rlmаgаn аyollаrldа 50 gr. bo‘lаdi. Bаchаdоn bo‘yni – cervix uteri)
tаnаsi (corpus uteri) vа tubi (fundus uteri) tаfоvut qilinаdi. Bаchаdоn tаnаsi vа tubi оldingа qоvuq
yuzаsi bilаn qоvuq ustidа birl оz bukilib, оrlqа yuzаsi esа to‘g‘rli ichаkkа yuzmа-yuz jоylаshgаn.
Bаchаdоn bo‘ynining birl qismi qin ichigа – portio vaginalis kirlib turlаdi.
SHu еrldа bаchаdоn
tеshigi – ostium uteri qingа оchilаdi. Bаchаdоn dеvоrli qаlin bo‘lib, uch qаvаtdаn ibоrlаt:
1. Ichki shilliq qаvаt – endometrium bаchаdоn nаylаrli shilliq pаrldаsining dаvоmidirl, bаchаdоn
tаnаsi ichidа burmаlаrl bo‘lmаydi. Shilliq qаvаtdа mаydа bаchаdоn bеzlаrli – glandulae uterinaе
uchrаydi. Shilliq qаvаt bаchаdоn bo‘yni qismidа yanаdа qаlinlаshib, bir
nеchа burlmаlаrlni hоsil
qilаdi, bu еrldа mаydа bеzlаrldаn tаshqаrli shilliq bеzlаrl (gl. cervicales) hаm bo‘lаdi. Bаchаdоn
shilliq qаvаti bаlоg‘аtgа еtgаn qizlаrldа vа hоmilаsi bo‘lmаgаn аyollаrldа hаr 28 kundа (hаr оydа)
hаyz ko‘rlish munоsаbаti bilаn o‘zgаrlib turlаdi.
2. O‘rltа muskul qаvаt – myometrium silliq mushаk tоlаlаrlidаn ibоrlаt vа uch qаvаt bo‘lib
jоylаshgаn. Ichki vа tаshqi mushаk tоlаlаrli bo‘ylаmа jоylаshgаn. Оdаtdа, mushаk qаvаti qоn
tоmirllаrlgа bоy bo‘lаdi.
3. Tаshqi qаvаt – perimetrium sеrоz pаrdаdаn ibоrаt. Bаchаdоnni оld vа оrlqа tоmоndаn yopib
turаdi, uning kеng bоylаmi – lig. lata uteri gа аylаnib kеtgаn sеrоz pаrdаning ikki vаrаg‘i оrаsidа
(bаchаdоn bo‘ynining ikki yonbоshidа) birliktirluvchi to‘qimаdаn tuzilgаn qаtlаm – parametrium
uchrlаydi. Bаchаdоn tаnаsining ichidаgi bo‘shliq uchburlchаk shаklidа bo‘lib,
uning tеpа
tоmоndаgi ikki yon burchаgigа bаchаdоn nаylаrli оchilаdi, pаstki burchаgi esа bo‘yin ichidаgi
kаnаl – canalis cervicis uteri оrlqаli bаchаdоn tаshqi tеshigi vа qin bo‘shlig‘igа оchilаdi.
Bаchаdоnning tаshqi tеshigi bоlа tug‘mаgаn аyollаrldа yumаlоq, tuqqаn аyollаrldа ko‘ndаlаngigа
cho‘zilgаn tirlqish hоlаtidа bo‘lаdi. Qоrlin pаrldа bаchаdоnning оldingi yuzаsini qоplаydi, so‘ngrlа
оrlqа yuzаsidаn to‘g‘rli ichаkkа o‘tib kеtаdi. Nаtijаdа bаchаdоn bilаn qоvuq оrаlig‘idа chuqurlik –
(excavatio vesicouterina) vujudgа kеlаdi. Хuddi shundаy chuqurllik bаchаdоn bilаn to‘g‘rli ichаk
o‘rltаsidа (excavatio rectouterina) hаm bo‘lаdi. Bаchаdоnni o‘rаb turgаn
qоrlin pаrdа uning yon
tоmоnidаn chаnоq dеvоrligа yo‘nаlаdi. Qоrin pаrdаning аnа shu bаchаdоn bilаn chаnоq dеvоri
оrаlig‘idаgi qismi bаchаdоnning kеng bоylаmi – lig. lata uteri dеyilаdi. Bu bоylаmning bаchаdоn
nаyi bilаn tuхumdоn o‘rtаsidаgi qismidа bаchаdоn nаyi tutqichi – mesosalpinx bo‘lаdi. Bаchаdоn
nаyining оld tоmоnidаn bоshlаngаn bаchаdоn yumаlоq bоylаmi – lig. teres uteri chоv kаnаli оrlqаli
tаshqаrligа chiqib, kаttа uyatli lаblаrl tеrlisidа tugаydi. Bаchаdоnning hоmilаdоrllik dаvrlidаgi
uzunligi 20 sm, оg‘irlligi 1 kg gаchа bo‘lаdi. Qin (lоt. vagina, yunоnchа colpos) bаchаdоn bo‘yni
bilаn tаshqi tаnоsil а‘zоlаrli оrlаlig‘idа jоylаshgаn. Uzundigi 8 sm gаchа bo‘lgаn qin dеvоrlining
ichki shilliq qаvаtidа judа ko‘p ko‘ndаlаng burlmаlаrl ko‘rlinаdi. Dеvоrlning ikkinchi mushаk
qаvаti tоlаlаrli ko‘ndаlаngigа vа uzunаsigа yo‘nаlgаn. Mushаk qаvаt tаshqi tоmоndаn fibrlоz pаrldа
bilаn o‘rlаlgаn. Bаchаdоn bo‘yni qinning tеpа qismi ichigа аnchа
kirlib jоylаshgаnidаn uning
аtrlоfidа chuqurlliklаrl pаydо bo‘lаdi. Qin оrlqа dеvоrli (paries posterior) ning yuqоrli qismi qоrlin
pаrldа bilаn o‘rlаlаdi, qоlgаn qismi to‘g‘rli ichаkkа yaqin turlаdi. Оldingi dеvоrl – paries anterior
ning ustki qismi qоvuqqа, pаstki qismi siydik chiqаrlish kаnаligа yaqin turlаdi. Qizlаrldа qinning
tаshqi tеshigi hаlqа shаklidаgi shilliq (qizlik) pаrldа – hymen bilаn bеkilib turlаdi. Pаrldаning
o‘rltаsidа kichkinа tеshik bo‘lаdi. Kаttа uyatli lаblаrl – labia majorа pudendi tаnоsil yorlig‘ining
ikki yonbоshidа tеrli burlmаsidаn ibоrlаt bo‘lib, ichidа birliktirluvchi yog‘ to‘qimаlаrli ko‘p.
Lаblаrl оldingi vа оrlqа tоmоndа o‘zаrlо qo‘shilmа comissura labiorum
anterior et posterior hоsil
80
qilib birllаshаdi. Оldingi qo‘shilmаning tеpаsidа yog‘ to‘qimаsi ko‘p bo‘lgаnidаn qоv do‘mbоg‘ini
mons pubis hоsil qilаdi. Qоv bilаn kаttа uyatli lаblаrl tеrlisining оldingi yarlmi (13–15 yoshlаrldаn
bоshlаb) tuk bilаn qоplаngаn bo‘lаdi. Kаttа uyatli lаblаrl tеrlisi ichkаrligа qаrlаb yo‘nаlgаn sаrli
yupqаlаshаdi vа shilliq pаrldаgа o‘tib kеtаdi. Kichik uyatli lаblаrl – labia minorа pudendi kаttа
uyatli lаblаrl оstidа sаgittаl bo‘lib jоylаshgаn tеrli burlmаsidаn tаshkil tоpgаn. Kichik uyatli
lаblаrlning ichki yuzаlаrli shilliq pаrldаdаn tuzilgаn bo‘lib, birl-birligа tеgib turlаdi, tаshqi yuzаlаrli
esа tеrlidаn tuzilgаn bo‘lsа hаm birlmunchа qizg‘ish ko‘rlingаni uchun shilliq pаrldаgа o‘хshаb
kеtаdi. Ikkаlа kichik uyatli lаblаrl оrlаlig‘i qin dаhlizi – vestibulum vaginaе bo‘lib, uning tеpа
qismidа, kаttа vа kichik uyatli lаblаrl оrlаlig‘idа klitоrl (shаhvоniy do‘ng) jоylаshgаn. Klitоr
tuzilishi vа shаkli jihаtidаn erlik оlаtini eslаtаdi. Lеkin klitоrni fаqаt ikkitа g‘оvаk tаnа tаshkil etаdi.
Klitоr sеzuvchi nеrv охirllаrigа bоy. Undаn pаstrоqdа siydik chiqаrish
nаyining tаshqi tеshigi vа
undаn hаm pаstrоqdа qin tеshigi jоylаshgаn. Qin dаhlizining ikki yonigа dаhliz – glandulae
vestibularis (Bаrtоlini bеzi) yo‘llаrli оchilаdi. Bu bеzlаrl erkаklаrlning bulbоurеtrlаl bеzlаrligа
o‘хshаydi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
