O„zbekiston respublikasi qurilish vazirligi samarqand davlat arxitektura-qurilish instituti

 
6.3. Qurilishni boshqarish zamonaviy tizimi va organlari 
Tizim – bu bir butunlikni tashkil qiladiki o‗zaro bog‗liq bo‗lgan elementlarning 
tartiblangan kompleksidir. Bunda tizim uning elementlarida bo‗lmagan 
xususiyatlarga ega bo‗ladi. Ma‘lumki, qurilish bu tarkibida doimiy o‗zgarishlar va bir 
kanatdan boshqasiga o‗tishlar bo‗lib turadigan dinamik ishlab chiqarish tizimidir. 
Qurilishning dasturiy masalalarini echish bilan bog‗liqlikda boruvchi bu 

---

~ 82 ~ 
o‗zgarishlarni hisobga olish va ularga to‗g‗ri munosabat bildirish o‗zida boshqarish 
jarayonining tashkiliy mazmunini ifodalaydi. 
Boshqa tarmoqlarda bo‗lganidek qurilishda ham boshqarish tizimi ishlab 
chiqarishning normal borishi va rivojlanishi uchun zarur bo‗lgan barcha vazifalarni 
to‗lig‗icha amalga oshirgan holdagina tizim bo‗la oladi. Buning uchun u yoki bu 
vazifalarni bajarish yuklatiladigan bo‗limlar va ma‘sul shaxslarga ma‘lum vakolat va 
ma‘sulyatlar berilishi kerak. Ba‘zi bir vazifalarni uno‗tish yoki to‗liq amalga 
oshirmaslik 
va, 
ayniqsa, 
ma‘suliyatsizlik boshqarishning tizim sifatida 
samaradorligining tushishiga olib keladi. Tizim boshqarish ob‘yektiga samarali ta‘sir
ko‗rsata olishi uchun etarli boshqarish imkoniyatlariga ega bo‗lishi kerak. SHu bilan 
birga sodir bo‗ladigan o‗zgarishlarga o‗z vaqtida munosabat ko‗rsatishni 
ta‘minlovchi boshqaruv tizimi moslashuvchanligini ta‘minlash zarur. 
Boshqarish tizimi va vazifalarni muvaffaqiyatli bajarishi uchun u quyidagi 
talablarga javob berishi kerak: 
1.
Barcha vazifalarni to‗liq, qamrab olish va ularning bosqichlar, bo‗limlar 
va vazifalar bo‗yicha optimal taqsimlanishi. 
2.
Boshqarishning har bir bosqichida har bir bo‗lim va ma‘sul shaxsga 
ularga yuklatilgan vazifalarni bajarish uchun kerakli bo‗lgan vakolatlarni ajratish. 
3.
Vazifa yoki ma‘suliyatli burchlarni bajarishni ta‘minlash uchun qat‘iy 
javobgarlikni o‗rnatish; 
4.
Boshqaruvchanlikni ta‘minlash. 
5.
Yokkaboshlik va buyruq berishning ahamiyati prinsiplariga rioya qilish. 
6.
Boshqaruv xarajatlaridagi mutanosiblik, moslashuvchanlik, tejamkorlik 
va o‗z-o‗zini tashkil etish. 
Keltirilgan talablar ichida eng asosiysi – bu boshqaruv tizimi tejamkorligi va 
faoliyatchanligidir. Bu hozirgi xo‗jalikning bozor sharoitlarida ishlab chiqarishni 
xodimlarning minimal miqdori va boshqaruvning minimal sarf-xarajatlarida samarali 
boshqarishda namoyon bo‗ladi. Bunda boshqaruv xodimlari va xarajatlarini xaddan 
tashqari oshirib yuborish ham, kamaytirib yuborish ham noto‗g‗ri bo‗ladi. 
O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti SH.M.Mirziyoevning 2018 yil 2 apreldagi 
―Qurilish sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish chora-
tadbirlari to‗g‗risida‖gi PF-5392-sonli Farmoni va 2018 yil 2 apreldagi ―O‗zbekiston 
Respublikasi Qurilish vazirligi faoliyatini tashkil etish to‗g‗risida‖ gi PQ-3646-sonli 
Qaroriga muvofiq islohotlar na faqat kapital qurilishda, balki mamlakatning qurilish 
tarmog‗iga xizmat qiluvchi boshqa tarmoq va sohalarda ham amalga oshirilmoqda.
Arxitektura va qurilish sohasini boshqarishning samarali mexanizmlarini joriy 
etish hududlarning zamonaviy qiyofasini shakllantirish, hayot va tadbirkorlik uchun 
qulay shart-sharoitlarni yaratishga qaratilgan shaharsozlik faoliyatini sifat jihatidan 
yangi darajaga ko‗tarishning muhim sharti hisoblanadi. 
Shu bilan birga, tahlillar qurilish sohasida davlat boshqaruvini tashkil etishda 
zamonaviy shaharsozlik uslublari, normalari va qoidalarini keng joriy qilishga, 
raqobatni rivojlantirishga, yangi sub‘ektlarning innovatsion g‗oyalar, ishlanmalar va 
texnologiyalar bilan bozorga kirib kelishiga to‗sqinlik qilayotgan bir qator tizimli 
muammolarni ochib berdi. Xususan: 

---

~ 83 ~ 
birinchidan, shaharsozlik faoliyati, loyiha va pudrat xizmatlari bozori, 
shuningdek, qurilish materiallari ishlab chiqarishning holati hamda rivojlanish 
tendensiyalari kompleks tahlil qilinmagan, oqibatda hududlarni shaharsozlik jihatidan 
rivojlantirishning o‗rta muddatli va istiqbolli yo‗nalishlari belgilanmagan; 
ikkinchidan, arxitektura va qurilish organlarining tashkiliy-shtat tuzilmasi 
qurilish va rekonstruksiya jarayonlarini to‗liq kuzatib borishni ta‘minlash, 
shuningdek, qurilish-montaj ishlari sifatini samarali nazorat qilish uchun mavjud 
resurslarni safarbar etishga imkon bermayapti; 
uchinchidan, arxitektura va qurilish organlari funksiyalarining tarqoqligi 
hamda ular faoliyatiga zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy 
etish darajasining pastligi shaharsozlik sohasida davlat xizmatlarini ko‗rsatishning 
maksimal shaffofligi va samaradorligini ta‘minlamayapti; 
to‗rtinchidan, ko‗pchilik aholi punktlarining bosh rejalari mavjud emasligi 
hududlarni kompleks qurishga, ishlab chiqarish va infratuzilma ob‘yektlarini 
joylashtirishga, tadbirkorlik va ishbilarmonlik faolligini rivojlantirishga salbiy ta‘sir 
ko‗rsatmoqda, shuningdek, qurilish jarayonida puxta o‗ylanmagan qarorlarni qabul 
qilishga sabab bo‗lmoqda; 
beshinchidan, texnik jihatdan tartibga solish sohasidagi normativ hujjatlar 
ancha eskirgan hamda ularda arxitektura-qurilish ishlarini olib borishning innovatsion 
uslublarini, energiya samarador va energiya tejaydigan texnologiyalarni keng qo‗llash 
e‘tiborga olinmagan, bu esa loyiha-smeta hujjatlarini ishlab chiqish va ob‘yektlarni 
qurish sifatiga salbiy ta‘sir ko‗rsatmoqda; 
oltinchidan, qurilish ishlarini tashkil etish, innovatsion g‗oyalar va 
ishlanmalarni joriy qilishda ayrim hollarda tor idoraviy manfaatning ustunlik qilishi 
byudjet mablag‗laridan oqilona foydalanmaslikning sabablaridan biri hisoblanadi;
yettinchidan, qurilish sohasi va qurilish materiallari sanoatida istiqbolli 
investitsion loyihalarni, innovatsion g‗oyalar, ishlanmalar va texnologiyalarni ilgari 
surish va amalga oshirishda, shuningdek, innovatsion mahsulotlarni joriy etish uchun 
infratuzilmani takomillashtirishda davlat-xususiy sheriklikdan foydalanishga etarlicha 
e‘tibor berilmayapti;
sakkizinchidan, kadrlar tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirishning 
amaldagi tizimi arxitektura-qurilish sohasini jadal rivojlantirish vazifalarini samarali 
ro‗yobga chiqarishga imkon bermayapti, kadrlarni moddiy rag‗batlantirish 
darajasining pastligi esa malakali mutaxassislarning tizimdan ketib qolishiga olib 
kelmoqda. 
Arxitektura-qurilish 
sohasini 
boshqarishning 
shaharsozlik 
faoliyatiga 
innovatsion 
g‗oyalar, 
ishlanmalar 
va 
ilg‗or 
axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalarini keng joriy etish imkonini beruvchi zamonaviy tizimni yaratish, 
ko‗rsatilayotgan xizmatlarning shaffofligini ta‘minlash maqsadida, shuningdek, 2017 
— 2021 yillarda O‗zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor 
yo‗nalishi bo‗yicha Harakatlar strategiyasi va O‗zbekiston Respublikasida Ma‘muriy 
islohotlar konsepsiyasiga muvofiq O‗zbekiston Respublikasi Davlat arxitektura va 
qurilish qo‗mitasi negizida O‗zbekiston Respublikasi Qurilish vazirligi 
tashkil etildi 
va quyidagilar uning vazifalari etib belgilandi: 

---

~ 84 ~ 

shaharsozlik va qurilish uchun muhandislik-texnik izlanishlar sohasida 
yagona ilmiy-texnikaviy siyosatni olib borish, mehnat unumdorligini oshirish, 
qurilish-montaj ishlari qiymatini kamaytirish, resurslardan oqilona foydalanishni 
ta‘minlaydigan energiya samarador va energiya tejaydigan innovatsion loyiha va 
qarorlarni qurilish faoliyatiga joriy etish; 

respublika 
hududida 
aholini 
joylashtirishning 
bosh 
sxemasini, 
Qoraqalpog‗iston Respublikasi, viloyatlar, Toshkent shahar, tumanlar, shaharlar 
hududlarini rejalashtirish sxemalarini, aholi punktlarining bosh rejalarini va boshqa 
shaharsozlik hujjatlarini ishlab chiqish va tasdiqlashni tashkil qilish, ularning amalga 
oshirilishi ustidan monitoring yuritish; 

shaharsozlik sohasida davlat siyosatining asosiy yo‗nalishlari bo‗yicha 
takliflar tayyorlash, arxitektura-qurilish faoliyatini rivojlantirishning uzoq muddatli 
va o‗rta muddatli davlat dasturlarini ishlab chiqish, hududlarni ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlantirishning tarmoq va hududiy dasturlarini tayyorlashda ishtirok etish; 

loyiha ishi va qurilish faoliyatini muvofiqlashtirish, loyiha-qidiruv 
tashkilotlarining ish samaradorligini oshirish va hududiy tarmoqlarini kengaytirish, 
yakka tartibdagi, namunaviy, takroran qo‗llaniladigan va eksperimental loyihalarni va 
loyiha yechimlarini ishlab chiqishni tashkil etish, shaharsozlik hujjatlarini ekspertiza 
qilish; 

shaharsozlik va shaharsozlik faoliyatining normativ-huquqiy bazasini 
yanada takomillashtirish va yangilash, idoraviy qurilish norma va qoidalarini ishlab 
chiqishni muvofiqlashtirish, loyihalash, qurilish, qurilish materiallari va buyumlarini 
ishlab chiqarish sohasida standartlashtirish ishlarini amalga oshirish; 

arxitektura, loyihalash va qurilish sohasida malakali kadrlarni tayyorlash, 
ixtisoslashtirilgan ta‘lim muassasalarida o‗quv jarayonining darajasi va sifatini 
tubdan yaxshilash, qurilish sohasida, jumladan, chet eldagi etakchi ilmiy-tadqiqot 
muassasalarida loyihachilar va mutaxassislarni qayta tayyorlash va malakasini 
oshirishga ko‗maklashish. 
Vazirlik markaziy apparatining boshqaruv xodimlari cheklangan soni 81 nafar 
etib belgilandi. Hududiy bo‗linmalarda esa 796 kishi ishlaydi.
 
Idora litsenziyalovchi organga aylanadi. Buning uchun Qurilish sohasida 
islohotlarning amalga oshirilishi monitoringi va faoliyatni litsenziyalash bo‗yicha 
Respublika komissiyasi tugatildi. Litsenziyalar Loyiha boshqaruvi milliy agentligi 
bilan kelishilgan holda beriladi. Litsenziyalash jarayoni soddalashtiriladi: aniq va 
to‗liq litsenziya talablari va shartlari nazarda tutiladi, ularga rioya etilishini nazorat 
qilinadi va moddiy javobgarlik belgilanadi, shuningdek litsenziya talabgorining 
litsenziya 
talablari 
va 
shartlariga 
muvofiqligini 
tekshirish 
mexanizmi 
takomillashtiriladi. 
O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 14 noyabrdagi ―Qurilish 
sohasini davlat tomonidan tartibga solishni takomillashtirish qo‗shimcha chora-
tadbirlari 
to‗g‗risida‖gi PF-5577-son Farmoniga muvofiq mamlakatimizda 
tadbirkorlik sub‘ektlarini qo‗llab-quvvatlashning zamonaviy bozor mexanizmlarini 
joriy etish, xususiy biznesga katta erkinlik berish, ularning huquqlari va qonuniy 

---

~ 85 ~ 
manfaatlari kafolatlarini kuchaytirish, xorijiy investitsiyalarni va zamonaviy 
texnologiyalarni jalb qilish yuzasidan chora-tadbirlar ko‗rilmoqda. 
Shu bilan birga, qurilish sohasidagi ishlar holatini o‗rganish ushbu sohasida 
islohotlarni jadal amalga oshirishga va sog‗lom raqobat muhitini rivojlantirishga 
to‗sqinlik qilayotgan muammolar borligini ko‗rsatdi. 
Shaharsozlikni texnik tartibga solishning bozor vositalarini joriy etishga 
etarlicha e‘tibor berilmayapti, qurilish sohasida katta miqdorda davlat ma‘muriy-
boshqaruv va nazorat funksiyalari saqlanib qolmoqda. 
Ob‘yektlarni loyihalashtirish va qurishdagi normalashning mavjud ko‗rsatma 
beruvchi usuli innovatsion loyihaviy yechimlar va yangi ilmiy-texnik ishlanmalarni 
qo‗llashga to‗sqinlik qilmoqda, ichki va xorijiy investitsiyalarni qurilish sohasiga jalb 
qilishni sekinlashtirmoqda. 

---

~ 86 ~