O‘zbekiston respublikasi qishloq xo‘jalik

8- Ma’ruza. PAXTA XOM-ASHYOSINI SAQLASH VA qAYTA ISHLASH TEXNOLOGIYASI

REJA:

8.1. CHigitli paxta saklash joylaridan foydalanish.

8.2. CHigitli paxtani buntlash.

8.3. CHigitli paxta sifatini buzmagan xolda saklash koidalari.

8.4. Valikli tola ajratish tipidagi paxta tozalash zavodlari

8.5. Arrali tipdagi paxta tozalash zavodlari

8.6. Tola tozalash jarayonlari

8.7. CHigitlarni linterlash

8.8. Presslash jarayonlari

CHigitli paxta saklash joylaridan foydalanish

CHigitli paxtani saklash uchun paxta tayyorlash punktlari va paxta zavodlarida yopik omborlar, bostirma va ochik maydonlardan foydalaniladi.

Omborlar, bostirmalar shuningdek bunt maydonlari tartib nomeriga ega. YOpik saklash joylari birinchi navbatda uruglik paxtalar uchun belgilanadi.

YOpik saklash joylariga chigitli paxta joylanganda urtacha zichligi kuyidagi chegarada bulishi kerak:

I-va II- sanoat navlari uchun 11% gacha namlik bilan 150-190 kg/m3 ;

past sanoat navlari uchun 14% gacha namlik bilan 130-160 kg/m3.

YOpik saklash joylariga namligi yukori bulgan chigitli paxtalarni joylashga ruxsat etiladi fakat xavoni tortish uchun polda xavoni tortish kanallari mavjud bulsa. Bunda chigitli paxtaning zichligi I va II- sanoat navlarida 150 kg/m2 va past sanoat joylarida 130 kg/m3 dan oshmasligi kerak.

Paxta saklash joylaridan tugri foydalanish uchun javobgar shaxslar: paxta tayyorlash punkt-boshkaruvchi, paxta zavodda-bosh klassifikator va tayyor maxsulot, xom ashyo bulim boshligi.

Bostirma, ombor va bunt maydonchalarini texnik loyixa buyicha joylashtirish va kurish, loyixalash instituti va konstruktorlik byurosi ishlab chikadi.

YOmgir suvlari okib ketishi uchun maydon parametriga aloxida axamiyat berish kerak.

CHigitli paxtani ochik maydonlarda saklash uchun er yuzidan 40 sm kutarilgan maxsus buntlash maydonchalari kuriladi. Maydonchalar 50mm kalinlikda asfaltlanadi yoki 150 mm kalinlikda yirik tosh terib orasi shagal bilan tuldiriladi. Maydonchalarning ulchami 25x14 m buladi. YOmgir suvlari okib ketishi uchun urtasi 5-7 sm kutarilgan bulishi lozim. Maydonchalardan 70 sm uzoklikda okova kanallari kilinadi.

Buntlashdan oldin okova kanallarida suv bemalol okishi uchun tozalanadi.

Barcha turdagi maydonchalarni kurish va ta’mirlashda usimliklar tomiri bilan yulib tashlanadi.

Paxta tayyorlash punktlari va paxtazavodiningxar bir yopik ombor va bulaklari uchun belgilangan foydali kubometr bulishi kerak.

Ombor devoriga yoki bostirmaning bitta ustuniga saklash joyi va bulakning tartib rakami, tonnadagi xajmi yoziladi.

Uruglik paxtalar uchun belgilangan omborlarda, chigitli paxtani vaktincha joylashtirishga ruxsat etiladi. Birlamchi, paxta tayyorlash punktlariga uruglik paxta kabul kilish vaktida omborlar chigitli paxtadan bushatiladi.

CHigitli paxtani a’lo darajada saklash uchun avvalo barcha ombor yoki bostirmalarning maydonlari tekis suvaladi.

Ombor va bostirmalarda materialni joylashtirish uchun kuyidagi tur pollar kullaniladi.

Asfaltlangan pollar - bu polni tayyorlash uchun 20 sm kalinlikda chim katlam olinadi, sungra xosil bulgan chukurlik sheben bilan tulgazilib shibbalanadi. Tayyorlangan sheben ustiga 5 sm chukurlikda issik asfalt tushaladi va katok katok bostiriladi.

Toshli pollar - 20 sm kalinlikda chim katlam olinadi. CHukurlikka 7 sm kalinlikda kum tushaladi sungra toshlar terib chikiladi.Toshlar orasi mayda sheben bilan tulgazilib yuzasi shibbalanadi. Somonli loy pollar - 20 sm kalinlikda chim katlam olinadi. CHukurlikka 18 sm kalinlikda sheben tukiladi, shibbalanadi, sungra 2,5 sm kalinlikda ikki marta somonli loy bilan suvaladi.

Loy beton pollar - 20 sm kalinlikda chim katlam olinadi. SHeben bilan loy aralashmasidan tayyorlangan loy beton 18 sm kalinlikda chukurlik tulgaziladi. 2,5 sm kalinlikda ikki marta somonli loy bilan suvaladi.

Tuprokli pollar - 15 sm kalinlikda chim katlam olinadi. CHukurlikka kuruk tuprok tukiladi (kurilish axlatlaridan xam foydalanish mumkin) va maxkam shibbalanadi. Sungra 2,5 sm kalinlikda ikki marta somonli loy bilan suvaladi. Tuprokli pollardan sizot suvlari chukur bulgan joylarda foydalanish mumkin.

2. CHigitli paxtani buntlash

CHigitli paxtani buntlash kuruk kunlarda maydonchaga tukish orkali bajariladi. CHigitli paxtani yomgirli kunlarda buntlash takiklanadi.

Tukilayotgan chigitli paxta bunt maydoning tulik yuzasiga bir xil katlamda tekis yoyiladi. Buntning kiyshayib ketmasligi va yoriklar paydo bulmasligi uchun katlamning kalinligi 0,8-1,0 m bulganda shibbalashga kirishiladi.

Paxta buntning chetidan 0,5 m dan 2,5-3,0 metrgacha shibbalanadi.Urtasi shibbalangan kismdan yukori bulib tukilayotgan paxta va buntda ishlovchilarning vazni bilan zichlanadi. Bunt burchaklarini eni va chukurligi 2-2,5 m da bulgan kismi kuchli zichlanib shibbalanadi. Birinchi katlam tula shibbalanmasdan navbatdagi katlam paxtasi tukilmaydi.

Paxta terish va kurak terish mashinalarida terilgan chigitli paxtani buntlashga aloxida axamiyat berish kerak. Bunda buntning yuzasiga chigitli paxta bir tekis yoyilib butun maydon chetidan va chukurligi 2,5-3 m bulgan kismi yaxshilab shibbalanadi. Buntning ziglanayotgan kismi (cheti) urtasini umumiy tekisligidan doimo past xolatda saklash kerak.CHigitli paxta bintlanayotgan vaktda, bunt maydonchaning chikitlari asfaltlanmagan bulsa, buntdan tukilayotgan paxta ifloslanmasligi uchun bunt maydonchasini chetiga 1,2-2 m kenglikda eski brezent yoki sholcha tushab kuyiladi. Uzatuvchi transpartyotni ikki chetiga xam xuddi shunday sholcha tushab kuyiladi.

Buntlarni yorilish va buzilishiga yul kuymaslik maksadida bir kunda bir maydonga 50-60 t dan ortmagan chigitli paxta joylash tavsiya etiladi. CHigitli paxtani buntga joylash balandligi, xar kanday terish usulidan katiy nazar kuyidagi 1-jadval kursatgichlaridan oshmasligi kerak.

CHigitli paxtaga bunt kilib shakl berilgandan sung chetini kul bilan yoki mexanizmlar yordamida tarab tekislash utkaziladi.

1-jadval

Sanoat navi	Namligi, %	Bosilgan paxta balandligining chegarasi, m.
		Xavo surish kullanilmaganda	Xavo surish kullanilganda
I	¦9 gacha	12	-
	10	11 gacha	-
	11-13	-	8
	13-16	-	7
	16 dan yu?ori	-	6
II	11 gacha	10	-
	11-13	-	7
	13-16	-	6
	16 dan yu?ori	-	5
III	11gacha	10	-
	11-14	-	7
	14-20	-	6
	20 dan yu?ori	-	4
IV-V	13 gacha	5	-
	13-20	-	6
	20 dan yu?ori	-	4

CHigitli paxta jamlagandan sung buntning uzinisiga va kundalangiga, kulda yoki mashina yordamida, eni 0,8-1,0 m, balandligi 1,8-2,0 m bulgan tunel kovlanadi.

Xavo tortishdan oldin tunelning kirish joyi 2,5-3,0 m kalinlikda chigitli paxta bilan maxkam tuldiriladi va ikki kavat III va IVkategoriya brezent bilan berkitiladi. Buntlarda saklanayotgan paxta kiziganda undan nam xavoni surib olish uchun maxsus statsionar uskuna kuriladi. Bu uskuna 25-14 m li maydonchada metall panjara kopkoklar bilan yopilgan 14 ta kanaldan iborat bulib, bu kanallar trubalar orkali umumiy trubaga va ikki buntdan xavo tortadigan VS-10 Markali ventilyatorga ulangan.