O‘zbekiston respublikasi qishloq xo‘jalik vazirligi

Mahsulotning nomi	Mahsulotni omborga yuklash normasi, 1 m^3/t
Shartli og‘irlikga o‘tkazish koeffitsient
Olma va nok, yog‘och yashiklarda	0,36	0,97
Tagliklarga joylashtirilgan holda
Olma va nok, yog‘och yashiklarda	0,34	1,03
Uzum, lotoklarda	0,30	1,17
Taglikli yashiklarga joylashtirilgan holda
Olma va nok	0,45	0,78

Meva-sabzavotlarni idishga joylab sovutkichda saqlashda mahsulotning solishtirma hajmi

Mahsulot turi	Solishtirma hajmi, m^3/t
Olma	4,0-5,5
Nok	5,5-6,5
Olcha, gilos	5,5-6,0
Olx o‘ri	6,0-6,5
O‘rik, shaftoli	7,0-8,0
Uzum	9,0-10,0

Mahsulotni omborga joylash balandligi

Mahsulotning turi	Uyum holatida joylashtirish balandligi, m.
poliz ekinlari	-
Olma, nok, qalam’ir va baqlajon	-
Uzum, danakli va rezavor mevalar, tomatlar	-
Izoh: Mahsulotni idishda saqlashda uning joylashtirish balanligi saqlash sektsiyasi yoki sovutgich kamerasining balandligidan, idish turidan va mexanizatsiya vositalarining texnik tavsifidan kelib chiqib belgilanadi.

Bir joyga mahsulotni maksimal joylashtirish sig‘imi

Mahsulotning turi va joylashtirish usuli	Bir joyga maksimal joylashtirish miqdori
Idishga joylashtirilgan olma va nok	400

Ombor va sovutgichlarda mahsulotni idishda saqlashda ular orasidagi belgilangan masofa

Nomlanish

Omborda, kam emas, sm

Sovutkichda, kam emas, sm

Shtabel bilan devor va ustunlar orasidagi masofa	30	20
Shtabel ustidan shiftgacha bo‘lgan masofa	-	80
Shtabel ustidan ventilyatsion kanallar yoki havo sovutkichlargacha bo‘lgan masofa	30	30
Shtabeldagi masofa:
- yashiklar orasidagi masofa	2	2
- yashik tagliglari orasidagi masofa	10	10

Saqlash ombori sektsiyasi va kameralarida saqlanadigan mahsulotning harorati va havoning nisbiy namligi

Saqlanadigan mahsulot	mahsulot massasi harorati, °C	Havoning nisbiy namligi, %	Saqlash muddati, kun
1	2	3	4
Urug‘li mevalar:
Olmalar
Ertangi navlar	0	85-95	60-120
Kechki navlar	0	85-95	150-240
Noklar
Ertangi navlar	0	85-95	30-60
Kechki navlar	0	85-95	90-120
Uzum	0	90-95	90-120
Danakli mevalar:
olcha, gilos	0	90-95	10-25
O‘rik, shaftoli	0	90-95	15-30
olx o‘ri	0	90-95	30
Rezavor mevalar:
Ertut, malina (x o‘jag‘at)	0	85-90	5'
Smorodina (qorag‘at), krijovnik	0	85-95	15

Mahsulotni gaz muhitada saqlash rejimlari

Saqlanadigan mahsulot	Saqlash harorati, °S	Taklif qilinadigan gaz muhitining tarkibi, %			Havoning nisbiy namligi, %	Saqlash muddati, kun
		^CO2	^O2	^N2
1	2	3	4	5	6	7
Urug‘li mevalar:
- olmalar	1	1-5	3	92-96	95-98	180-270
- noklar	1	2-3	3	94-95	95-98	120-180
Danakli mevalar:

- olcha	1	3	3	94	95-98	50-60
- gilos	1	3	3	94	95-98	50-60
- olxo‘ri	1	3	3	94	95-98	50-90
- shaftoli	0	2-3	3	94-95	95-98	30-45
Uzum	0	3	3	94	90-95	120-210

Misol: 150 tonna olmani idishda sovutkichda saqlash uchun zarur bo‘lgan ombor hajmini aniqlang.
Olmani saqlash uchun zarur bo‘lgan ombor maydonini quyidagi formula yordamida aniqlaymiz:

bu yerda: B-saqlanishi zarur bo‘lgan mahsulot miqdori, tonna; q- mahsulotni omborga yuklash normasi, 1m³/t; h-mahsulotni joylashtirish balandligi; -ombor hajmidan foydalanish koeffitsienti.

Zarur bo‘lgan ombor maydoni aniqlangandan so‘ng zarur bo‘lgan qurilish to‘rtburchaklari sonini aniqlaymiz. Omborlarni qurishda qurilish to‘rtburchaklari sifatida 6x6, 6x12 yoki 6x18 o‘lchamlar qo‘llaniladi.

Qurilish to‘rtburchagini 3 ta deb qabul qilamiz va 3x72=216 m² zarur bo‘lgan ombor maydoniga ega bo‘lamiz. Omborning yordamchi maydon va xonalari maydoni saqlash maydoning umumiy hajmidan 20-40 foiz miqdorida olinadi.1-vazifa. Quyidagi saqlash texnologiyasiga asosan 600 tonna karamni saqlashga mo‘ljallangan ombor maydonini hisoblang:

1. 
   Tabiiy shamollatiladigan omborda alohida moslamalarda (shtabel) saqlash. Moslamaning balandligi 0,8 m, eni 1,2 m, uzunligi 3 m. Karamni hajm og‘irligi - 1 m³ ga 400-500 kg mahsulot ketadi. Omborning foydalanish koeffitsienti 85%.
   

Ishlash tartibi:

1. 
   Bir moslamaning maydoni kancha? (eni) 1,2 m x(b o‘yi) 3 m = 3,6 m²
   
2. 
   Bir moslamaning hajmi qancha? 3,6 m² x 0,8 m = 2.88 m kub.
   
3. 
   Bir moslamaga qancha mahsulot ketadi? 1m³ - 400 kg (0,4 tonna)
   

2,88 m³ – X

4. 
   600 tonna karamni joylashtirishga nechta moslama kerak? 600 tonna: 1,152 tonna = 504 ta moslama.
   
5. 
   600 tonna karam joylashtirish uchun qancha foydali maydon kerak? 3,6 m 2 x 504 dona moslama = 1814,4 m²
   
6. 
   Foydali maydon yoki ombor maydoning foydalanish koeffitsienti. 1814,4 m²-85%
   

X - 100%

2. 
   400 tonna nokni 3 qavatli tokchali majburiy shamollatiladigan omborda saqlash. Moslamaning (shtabel) balandligi 0,9 m, eni 1,4 m, uzunligi 2,5 m. Omborning foydalanish koeffitsienti 85%.
   

2. 
   vazifa. 200 tonna qishki olma mevalarini sovutiladigan omborlarga uzoq muddat saqlash uchun joylashtirishda zarur bo‘ladigan yashiklar, tagliklar va ombor maydonini hisoblash. Bunda olma saqlanadigan №3 nomi bilan ataluvchi yashikning sig‘imi 25 kg. Yashiklar taxlanadigan yashikning uzunligi 1,2 m, eni 0,8 m. Yashiklarni taxlash balandligi 3-4 m, ya’ni bitga taglika 16-20 dona yashik taxlanadi. Omborning foydalanish koeffitsienti 85%.
   
3. 
   vazifa. Faol shamollatiladigan va sovutiladigan doimiy omborlarda 400 tonna qishki olma mevalarini uzoq muddat saqlash uchun zarur bo‘ladigan konteynerlar va ombor maydonini hisoblash. Bunda olma saqlanadigan konteynerning sig‘imi 250 kg. Konteynerning uzunligi 0,9 m, eni 0,6 m. Konteynerlarni 2 qavat qilib taxlanadi. Omborning foydalanish koeffitsienti 85%.
   
4. 
   vazifa. 300 tonna uzumni sovutiladigan omborlarga saqlash uchun joylashtirishda talab etiladigan yashiklar, tagliklar va ombor maydonini hisoblash. Bunda uzum saqlanadigan №1 nomi bilan ataluvchi yashikning sig‘imi 8 kg. Yashiklar taxlanadigan yashikning uzunligi 1,2 m, eni 0,8 m. Yashiklarni taxlash balandligi 3-4 m, ya’ni bitta taglika 16-20 dona yashik taxlanadi. Omborning foydalanish koeffitsienti 85%.
   

Doimiy omborlarda mevalarni joylashtirish tartibi. Sabzavot va mevalar doimiy omborlarda xirmonlarda to‘kma holda, konteynerlarda, yog‘och yashiklarda yoki qo‘larda saqlanadi.
Karamni oziq-ovqat maqsadida tokchani eni va bo‘yiga qarab taxlanadi. Tokchaning kengligi 1 m, balandligi esa 0,6-0,8 m b o‘lib, 3-5 qavat karam boshlari joylanadi.
Lavlagi, tur’, sholg‘om kichik xirmonlarda (kengligi 3-4 m, uzunligi binoning kengligiga qarab) saqlanadi. Lavlagining xirmondagi qatlami 1,2-1,5 m, tur’ va sholg‘om uchun 1 metrgacha b o‘ladi.
piyoz maxsus to‘rli ko‘larga joylangan holda shtabellarga taxlanib, yoki maxsus 4 qavatli stellajlarda to‘kma holda saqlanadi. Bunday stellajlarda piyoz yaxshi saqlanadi, ularni shamollatib turish va saqlanish holatini nazorat qilish juda qulaydi.
Sabzi va boshqa ildizmevalilar tokchalarda yoki yer sathida, har katlam orasiga qum se’ib, uyum yoki ‘iramida shaklida yaxshi saqlanadi. ‘iramidalar o‘lchami: uzunligi 2-7 m (omborxona kengligiga qarab), asosining kengligi 1 metrgacha, joylash balandligi 0,7-0,8 m. Uyum balandligi: sath yoki ostki tokchada 0,7-0,8 m va yuqari tokchada 0,5-0,6 m. Sabzini yer sathida saqlashda ‘iramida ostiga 6-7 sm qalinliqda qum se’iladi. Ildizmevalar ustidan 4-5 sm qalinliqda kum se’ilada. Bir tonna sabzi uchun 0,5 m³ atrofida qum ketadi.
Keyingi yillarda ildizmevalarni idishlarda saqlash keng qo‘llanmokda. Odatda shu maqsadda 25-30 va 8-10 kg li yashiklar yoki katta hajmli konteynerlar ishlatiladi. Uning ijobiy tomoni shundaki, faol shamollatish va joylashtirish qulaylashadi, shuningdek ombor maydonidan foydalanish imkoniyatlari kengayadi.

O‘zlashtirish uchun savollar:

1. 
   Kartoshka, karam, piyozning oziq-ovqat sifatidagi ahamiyati va bu sabzavotlarning kimyoviy tarkibi?
   
2. 
   Meva va sabzavotlarni doimiy omborlarga joylashtirishda qaysi uslublar keng tarqalgan? 3.Kartoshka, karam, piyozni saqlanayotgan asosiy davrda qo‘llaniladigan eng yaxshi issiqlik va havoning namligi qanday bo‘lishi kerak?
   

4.Mevalarni yashiklarda saqlashda tagliklar qo‘llashning qanday ahamiyati bor?

29-amaliy mashg‘ulot Sabzavotlarni doimiy omborlarda saqlash texnologiyalari