O‘zbekiston respublikasi qishloq xo‘jalik vazirligi

Havo muhiti boshqariladigan (RGS) sovutgichlarda meva va sabzavot mahsulotlarni saqlashda qo‘llaniladigan jihozlarning o‘ziga xos xususiyati

Belgilangan gaz muhiti tarkibini tashkil etish ‘rinsiplari va gaz muhitlarining tavsifi

Adabiyotlar: 1, 2, 3, 5, 7, 8, 9, 10


Tayanch iboralar: ‘enopolistiroldan tayyorlangan g‘ovakli plastikli panel., poliuretan izolyasiyasi asosida gofroklangan alyuminiy bilan qo‘langan panellar, Mahsulotni polietilan yo‘inchiqlar ostida saqlash orqali gazli muhitning belgilangan tarkibini hosil qilish, Mahsulotni germetik kameralarda saqlashda gazli muhitning belgilangan tarkibini hosil qilish, Gazogeneratorlar

1. Havo muhiti boshqariladigan (RGS) sovutgichlarda meva va sabzavot mahsulotlarni saqlashda qo‘llaniladigan jihozlarning o‘ziga xos xususiyati

Umuman olganda RGS bilan ishlaydigan sovutgichlarning jihozlari odatdagi sovutgichlardan farq qilmaydi, va o‘zida kamerani havo yoki batareyali sovitishli kom’ression qurilmani mujassam etadi.

Biroq, RGS bilan ishlaydigan sovutgichlarning eng muhim xususiyatlaridan biri kamerada gaz uchun germetik muhitni yaratishdir, chunki ishonchli germetikliksiz gazli muhitning muayyan tarkibini yaratish va saqlab turish mumkin emas.
Kameralar germetikligini ta’minlash uchun turli usul va materiallardan foydalaniladi.
Gaz o‘tkazmaydigan materiallarga quyidagi talablar qo‘yiladi: karbonad angidrid va kislorodni o‘tkazmaslik; karroziyaga, mikroorganizmlarga, mexanik shikastlanishlarga bardoshli bo‘lishi; tan narxining arzon bo‘lishi; hid chiqarmaslik; foydalanishda qulay bo‘lishi.
Germetizatsiyalashning keng tarqalgan usullaridan biri saqlash kamerasini ichidan qalinligi 1,0...1,5 mm li ruxlangan metall list bilan yaxlit kavsharlab qo‘lash hisoblanadi. Bunda list bilan kameraning devorlari, poli va shifti yaxlit qo‘lanadi. Bu holda metall listni korroziyadan asrash uchun uning har ikki tomoniga bitum surtiladi. Ushbu gaz izolyasiyasi ishonchli, lekin qimmat.
Kamerada gaz izolsiyasi uchun turli materiallardan tayyorlangan panellardan ham foydalaniladi.
‘enopolistiroldan tayyorlangan g‘ovakli plastikli panel. panelning tashqi tarafiga sirti karroziyaga bardoshli lak bilan ishlov berilgan, qalinligi 80 mkm bo‘lgan gofrlangan alyumin list issiq ‘resslash yo‘li bilan qo‘lanadi. panellarning birikish joyi montajdan so‘ng gaz o‘tkazmaydigan mastika bilan surtiladi. Xuddi shu vazifa uchun e’oksidli mum va mumli-lateksli emulsiya asosidagi maxsus aralashmadan ham foydalansa bo‘ladi.
poliuretan izolyasiyasi asosida gofroklangan alyuminiy bilan qo‘langan panellar.So‘nggi yillarda to‘liq gaz o‘tkazmaslikni ta’minlash va kamera devorlari, hamda shiftida kondensatlar hosil bo‘lishini oldini olish maqsadida alyuminiy o‘rniga panellar sirtiga sintetik jelatin surtilgan poliefir plastik qatlami bilan qo‘lanmoqda. Gaz izolyasiya materiallari sifatida e’oksidli elim, gaz o‘tkazmaydigan bo‘yoqlar, kauchukli bitum mastikalardan foydalaniladi.
Kameraning “devor – shift” va “devor – pol” birikish joylarida gazni izolyasiyalash ishlari alohida e’tibor bilan amalga oshiriladi. Kameraning “devor – pol” birikishida ishonchli gaz izolyasiyasini amalga oshirish uchun butun ‘eremetr bo‘ylab chuqurligi 29 sm li nov hosil qilinadi. Hosil qilingan nov gaz o‘tkazmaydigan qayishqoq asfaltsimon mastika bilan to‘ldiriladi. Barcha birikishlar, tirqishlar va shiftning burchaklari, hamda texnologik va nazorat quvurlarning kirish, chiqish joylari gaz o‘tkazmaydigan mastika va o‘zi yopishuvchi lenta bilan berkitiladi.
Saqlash kamerasi polining germetikligini ta’minlashga alohida etibor qaratiladi, chunki mahsulotni joylashtirishda polga eng ko‘p Yuklanish tushadi. Bu ish quyidagicha amalga oshiriladi: birinchi beton asosga qalinligi 200 mm li asfalt yotqiziladi, so‘ngra sirti yu’qa alyumin list bilan qo‘langan armaturalangan bitum yotqiziladi. Listlarning birikish joylariga mastika surtilib ustidan
yopishqoq lenta yopishtiriladi. Alyumin listlarni mexanik shikastlardan asrash maqsadida unga kigizli qatlam to‘shaladi, uning ustidan esa qalinligi 80 mm li armaturalangan beton plita yotqiziladi. Kameraga mahsulotni Yuklash va tushirishda devorlarni shikastlamaslik uchun kamera ‘erimetriga beton bo‘rtiqlar o‘rnatiladi.
Kameradagi eshik va eshik ‘erimetrini germetiklash ular uchun rezina bilan qo‘lanadi. Eshik yopilganda rezinalar vintli yoki richagli moslamalar yordamida bir biriga birikadi.
Amera eshigini ochmasdan mahsulotni vizual nazorat qilish uchun eshikda kuzatish oynasi tashkil etiladi. RGSli sovutish kameralarida bir tomonga surib ochiladigan eshik konstruksiyasi keng qo‘llaniladi.
RGSli sovutish kameralarining ishonchli germetikligi bir necha usullar bilan tekshiriladi:

• 
  sovutish mashinasini o‘chirgan holda kameraga nasos yordamida ortiqcha bosim hosil qilinadi, va 20...30 minut davomida hosil qilingan bosimning o‘zgarishi kuzatiladi;
  
• 
  ^{kamerada CO}2 ^{konsentratsiyasi 5% gacha etkaziladi va har kuni kameradagi gaz muhiti} tekshirib borilib karbonad angidrid gazi miqdorining kamayishi kuzatiladi (bunda gaz konsentratsiyasi miqdorining kamayishi kuniga 0,15% dan oshmasligi lozim; )
  
• 
  kameraning tashqi birikish joylari sovunli eritma bilan namlanadi, gazning sirqib chiqish joylarida ‘ufakchalar paydo bo‘ladi;
  
• 
  kamera ichida tutunli bosim hosil qilinadi va tashqi tomondan chiqadigan tutun yoki uning hidi orqali sirqib chiqish joylari aniqlanadi;
  
• 
  kameraga past bosimda oz miqdorda freon gazi kiritiladi va gazning sirqib chiqish joylari maxsus indikator – galoidli lam’a yordamida aniqlanadi.
  

Kamera germetikligini aniqlash bo‘yicha ko‘rsatib o‘tilgan usullardan eng oxirgisi eng sezilarlisi hisoblanadi, chunki bu usulda kamerada mavjud bo‘lgan ahamiyatsiz defektlarni ham aniqlash mumkin.
RGSda meva va sabzavotlarni saqlash uchun mo‘ljallangan germetik kameralar tez sovutilganda tashqi va ichki bosim o‘rtasida katta farq yuzaga keladi, hamda bu holat kamera germetikligiga shikast etkazishi mumkin. Bunday holatni yuz berishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun tashqi va ichki bosimlarni rostlash uchun kameraga suvli kla’an o‘rnatiladi.

2. Belgilangan gaz muhiti tarkibini tashkil etish ‘rinsiplari va gaz muhitlarining tavsifi

Meva va sabzavotlarni saqlashda quyidagi uch guruhdagi gaz muhitidan foydalaniladi:

• 
  ^{normal, qachon O}2 ^{va CO}2 ^{konsentratsiya miqdori xuddi oddiy havodagi singari 21 % ga teng bo‘lib, lekin gazlarning nisbati CO}2 ^{hisobiga o‘zgartirilgan bo‘ladi, ya’ni CO}2 ^{– 5...10 %, O}2 ^– 11...16 %, qolganini azot tashkil etadi;
  
• 
  ^{subnormal, qachon O}2 ^{va CO}2 ^{konsentratsiya miqdori 21 % dan kam bo‘lib, gazlar nisbati} har bir mahsulot turi, navi va etishtirish joyiga qarab aniqlanadi;
  
• 
  ^{tarkibidan CO}2 ^{butunlay bartaraf etilgan va O}2 ^{miqdori kamaytirilgan (2...3 % gacha) gazli} muhit. Bunday turdagi gazli muhit o‘zida asosan azot va meva va sabzavotlarni normal nafas olishi ^{uchun minimal miqdorda O}2 ^{ni tashkil etadi.}
  

Meva va sabzavotlarni saqlash uchun gazli muhit yaratishda ikki usuldan foydalaniladi:

• 
  ‘assiv – gazli muhit yaratishda yo‘iq hududda meva va sabzavotlarning nafas olish jarayonidan foydalanish;
  
• 
  aktiv – yo‘iq hududga joylashtirilgan meva va sabzavotlarni saqlash uchun belgilangan tarkibdagi gazni maxsus agregat va moslamalar yordamida kiritish.
  

‘assiv usulda gaz muhitining kerakli tarkibi 15...30 kunda, saqlashga joylashtirilgandan so‘ng meva va sabzavotlarning nafas olish jadalligidan kelib chiqib hosil bo‘ladi. Aktiv usulda esa zarur gaz muhitiga tez va qisqa muddatda erishish mumkin, lekin bunda maxsus uskunalardan foydalaniladi.