O‘zbekiston respublikasi qishloq xo‘jalik vazirligi

Tayanch iboralar: Un va yormaning assortimenti va sifat ko‘rsatkichlari, Un va yorma texnologiyasida standartizatsiyaning ahamiyati, Un va yorma yem ishlab chiqarish texnologiyasida ekologiyaning vazifasi, zamonaviy tarasiz saqlash ombori, donning oraliq mahsulotlari, varaq va ‘rofil po‘latdan tayyorlangan siloslar

1. Un va yorma ishlab chiqarish haqida umumiy mahlumot

Un – donning maydalanishi natijasida olinadigan mahsulot. Agar un faqat donning ichki qismi hisobidan – mag‘zidan tashkil topgan bo‘lsa – navli, donning qobiqlari va mo‘rtagi bilan birgalikda maydalanishi natijasida esa oddiy yanchilgan un (jaydari) olinadi. Un ishlab chiqarishda bug‘doy, javdar, tritikale qo‘llaniladi, uncha katta bo‘lmagan miqdorda suli, grechixa, arpa, makkajo‘xori va boshqa donlardan qayta ishlab un olinadi.
Yorma donning gul, meva va urug‘ qobiqlari va mo‘rtagining olib tashlanishi natijasida olinadigan donning butun mag‘zi (endosperm) yoki uning yirik qismlaridir. Grechixa, sholi, suli, tariq, arpa, makkajo‘xori, bug‘doy, no‘xat, oq jo‘xoridan qayta ishlab yorma olinadi.
Un va yorma ko‘pgina oziq–ovqat mahsulotlarini tayyorlashda asosiy hisoblanadi. Bular hisobidan odamning 30...50 % oqsilga, 20...40 % har–xil biologik ahamiyatga ega bo‘lgan moddalarga bo‘lgan talabi qondiriladi. Ayniqsa, oddiy un tortish natijasida olingan un muhim ahamiyatga ega bo‘lib, u o‘zida barcha oziq – ovqat elementlarini mujassamlashtirgan. Bundan tashqari unda maydalangan qobiqlar hisobidan ovqat hazm qilish traktidagi har xil qoldiqlarni ajratishda va ichakning fiziologik funktsiyasini yaxshilashda yordam beradigan tolali moddalar mavjud.
Zamonaviy tegirmon sharoitida oqsil, kraxmal, mineral moddalar, vitaminlar va boshqa moddalar, navli unlarni shakllantirish imkoniyati mavjud.

Un va yormaning assortimenti va sifat ko‘rsatkichlari

Non, makaron, qandolat mahsulotlari ishlab chiqarish o‘ziga xos talablarga javob beradigan un qo‘llanilishini talab qiladi. SHuning uchun bug‘doy va javdardan qayta ishlab bir necha navli unlar olinadi. Bundan tashqari, unning maxsus navlari bolalar oziq – ovqati uchun mahsulotlar tayyorlashda va parhez maqsadlari uchun ishlab chiqariladi. Yorma zavodlarida qayta ishlanadigan don turidan, o‘rnatilgan sifat ko‘rsatkichlari va chiqish mehyoridan bog‘liq holda 20 turdan ortiq yormalar ishlab chiqariladi. 1 – jadvalda nonbop unning sifat mehyorlari keltirilgan. Bu ko‘rsatkichlardan tashqari, unda namlik 15 % oraliqda chegaralangan.
Yorma uchun asosiy talablardan biri bo‘lib to‘liq sifatli mag‘zning miqdori hisoblanadi. Masalan, oliy navli sholi yormasida bunday mag‘z 99,7 % dan, birinchi navda 99,4 %, ikkinchi navda – 99,1 % dan kam bo‘lmasligi kerak. Barcha turdagi va navdagi yormalar uchun namlik 14 % gacha ruxsat etilgan. SHuningdek qobig‘i ajratilmagan don miqdori, rangi, hidi, non zahiralari zararkunandalari mavjudligi chegaralari o‘rnatilgan. Un va yormalar uchun umumiy talablar bo‘lib metallomagnit aralashmalarning miqdori hisoblanadi. Bu aralashmalar miqdori 1 kg da 3 mg dan oshmasligi, metall bo‘lakchalar o‘lchami 0,3 mm dan, massada esa – 0,4 mg dan oshmasligi kerak.

1 – jadval.