O`zbekiston respublikasi qishloq va suv xo`jaligi vazirligi toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti buxoro filiali

Kameral sharoitda karta tuzish ishlari: sterioskopik syomka ortofotoplanni 

raqamlash mavjud kartografik ma`lumotni raqamlash, raqamli ma`lumotlarga 

ishlov berish, ma`lumotlar ba`zasini yaratish, raqamli kartani tayyorlash, shartli 

belgilar bilan kartaning nashrini nusxasini tayyorlash  

Raqamli kadastr 

kartasi 

Rangli qog`ozli kadastr 

kartalari 

---

 

39 

yoki  ortofotoplanlarni  qo`llash  xarakterlidir.  Bunda  barcha  obyektlar  konturlari 

amalda  ikki  martadan  o`tkaziladi,  takrorlanadi:  birinchi  deshifrovka  jarayonida, 

ikkinchi marta esa stereosyomka yoki ortofotoplanlarni vektorlash jarayonida, yoki 

boshqa  holatda  birinchisida  –  qog’ozga  tush  bilan,  ikkinchisida  esa  –  monitorda 

raqamli shaklda ko`rish mumkin. Bunday yondashish ortiqcha mehnat talab qiladi. 

Shu sababli, aholi punktlari uchun kartalar tuzish bo`yicha boshqacha yondashishni 

taklif qilish mumkin. 

Dastlab,  stereojuftlik  yoki  aerofotosurotlarni  kameral  deshifrovkasi  raqamli 

texnologiyalarni  va  raqamli  fotogrammetrik  stantsyalarni  qo`llash  yordamida 

bajariladi.  Deshifrovka  natijasida  masshtabga  mos  keluvchi,  yuqori  aniqlikka  ega 

bo`lgan  kartalar,  deshifrovka  qilinayotgan  obyektlar  konturining  vektorli  modeli 

tasvirlandi. So`ngra bu vektorli model toza asosga (qog’ozga) ish abrisiga plotterda 

chiziladi. Bu ish abrisi dala tadqiqotlarida ishlatiladi. 

Dala  tadqiqotlariga  chiqishdan  oldin  kameral  deshifrovkaning  aniqligi  va 

to`liqligi  tekshiriladi,  kerak  bo`ladigan  to`g’rilashlar  va  dala  syomkalari  natijalari 

kiritiladi. Dala tadqiqotlari natijalari raqamli karta (plan) tuzish maqsadida raqamli 

kartografik  ma`lumotlarni  kameral  qayta  ishlash  uchun  qo`llaniladi.  Bunday 

yondashish ortaqcha mehnatni kamaytirbgina qolmasdan, balki mahsulotni sifatini 

ham oshiradi. Bu asosan stereoskopik syomka qo`llanilayotganda seziladi. 

Birinchidan,  ekranda  stereoskopik  deshifrovka  oson  bajariladi,  stereospik 

tasvirlar  yakkalik  tasvirlarga  qaraganda  yaxshi  deshifrovka  qilish  imkoniyatlariga 

ega. 

Ikkinchidan,  ekranda  tasvirni  dinamik  masshtablashtirish  mumkin;  kerak 

bo`lganda  fotometrik  tarkibni  (kontrast,  yorqinlik)  almashtirish  va  o`zgartirish 

mumkin. 

Uchinchidan,  oddiy  deshifrovka  vaqtida  xato  qilish  ehtimoli  kattadir.  Agar 

vektorlash  deshifrovkadan  keyin  qilinsa,  vektorlovchi  konturni  qanday  qilib 

vektorlash,  deshifrovka  qilingan  materialda  qanday  ko`rsatilganligiga  e`tibor 

qaratish  kerak.  elektr  uzatish  liniyalari  ustunlari,  rel’ef  shakllari  (gorizontalsiz) 

---

 

40 

kabi 

obyektlarning 

holati 

umuman 

aerosuratlarni 

stereoskopik 

kattalashtirgandagina xatosiz aniqlanishi mumkin. 

Shuni  aytish  kerakki,  yuqoridagi  barcha  variantning  texnologik  sxemasini 

dala  tadqiqotlari  jarayonida  portativ  kom’yuter  yordamida  ro`yobga  chiqarilishi 

mumkin.