O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi samarqand qishloq xo’jalik instituti fizika va kimyo kafedrasi Fizika fanidan “Atom yadrosi tuzilishi” mavzusidagi ochiq ma’ruza darsiga ta’lim texnologiya tuzuvchi: E

Yadro energiyasidan foydalanish to’g’risida
Keyingi yillarda yadro energiyasidan amalda foydalanish sohasida ikki asosiy yo’nalish tashkil topmoqda: birinchi, yadro energetikasining taraqqiyoti va ikkinchi, radioaktiv izotoplarning qo’llanishi yo’nalishlari.
Yadro energiyasini sanoat miqyosida energiyaning boshqa turlariga (mexanik, elektr va boshqa energiyalarga) aylantirish va so’ngra ishlab chiqarish hamda xo’jalik ehtiyojlarida foydalanish yadro energetikasi deyiladi. Bunday energiya o’zgartirish odatda quyidagicha sxema bo’yicha bajariladi: yadro reaktor 1 ning aktiv zonasidan issiq eltuvchi olib ketadigan issiqlik bug’ generatori 2 dagi suvga uzatiladi va bu suvni bug’ga aylantiradi. Hosil bo’lgan bug’ esa bug’ turbinasi 3 ni ishga tushiradi, bug’ turbinasi o’z navbatida tokning elektromashina generatori 4 ni ishga tushiradi.
Yadro energetikasini yuzaga kelishini dunyoda birinchi bo’lib, Rossiyada qurilgan 5000 kvt quvvatli atom elektr stansiyasining (AES) ishga tushirilish sanasi 1954 yil iyuli deb belgilash kerak.
Hozir Rossiya, AQSh va Angliyada yanada quvvatliroq AESlar qurilgan. Atom energiyasidan foydalanish bo’yicha Xalqaro agentlik programmasiga muvofiq (MAGATE), atom elektr stansiyalarining umumiy quvvati butun dunyoda tez o’sishi kerak.
Atom elektr stansiyalaridan hozircha oddiy yoqilg’i (ko’mir, neft, gaz) manbalaridan uzoqda va gidroresurslari kam bo’lgan rayonlarda foydalanish g’oyat maqsadga muvofiqdir.
Transport tipidagi atom dvigatellarining asosiy afzalligi shundan iboratki, ular uzoq vaqt yoqilg’i bilan to’ldirilmay ishlay oladi; bu ayniqsa qutbda suzuvchi kemalar va suv osti kemalari uchun muhimdir.
Keyingi o’n yilliklarda, sanoatning tez taraqqiyoti va shaharlarning o’sishi sababli, ko’pchilik mamlakatlarda texnik suv tanqisligi sezilmoqda. Shu munosabat bilan hozir dengiz suvini sanoat miqiyosida chuchitish va shu maqsadda atom energiyasidan keng foydalanish muammosi hal etilmoqda.
“Muammoli vaziyat” jadvalini to’ldiring