O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi samarqand qishloq xo’jalik instituti



Download 0,54 Mb.
bet3/6
Sana07.04.2017
Hajmi0,54 Mb.
#6233
1   2   3   4   5   6

2.3.1-jadval

Kattaqo’rg’on tumani fermer xo’jaliklarida asosiy vositalar qiymatining o’zgarishi*

T/r

Ko’rsatkichlar

2011 yil

2012 yil

2013 yil

2013 yilda 2011 yilga nisbatan o’zgarishi

Qiymati, mln. so’m

Salmog’i, %

Qiymati, mln. so’m

Salmog’i, %

Qiymati, mln. so’m

Salmog’i, %

+ ; -

%

1.

Bino

5969,3

33,4

6095,5

32,9

6156

32,5

186,7

103,1

2.

Inshoot

1509,3

8,4

1423,9

7,7

1405

7,4

-104,3

93,1

3.

Uzatish moslamalari

294,3

1,6

320,5

1,7

375,1

2,0

80,8

127,5

4.

Mashina va uskunalar

4239,7

23,7

4643

25,1

5169,4

27,3

929,7

121,9

5.

Mebel va ofis jihozlari

43,1

0,2

54,6

0,3

69,5

0,4

26,4

161,3

6.

Kompyuter va hisoblash texnikasi

54,8

0,3

96,5

0,5

171,5

0,9

116,7

313,0

7.

Transport vositalari

2475,3

13,8

2572,1

13,9

2607,9

13,8

132,6

105,4

8.

Mahsuldor hayvonlar

94,4

0,5

116,3

0,6

146,3

0,8

51,9

155,0

9.

Ko’p yillik o’simliklar

2587,5

14,5

2524,9

13,6

2338,5

12,3

-249

90,4

10.

Boshqa asosiy vositalar

616

3,4

654,6

3,5

506,5

2,7

-109,5

82,2




Jami:

17884,0

100,0

18502,0

100,0

18946

100,0

1062

105,9

*Manba: Samarqand viloyat Kattaqo’rg’on tumani qishloq va suv xo’jaligi bo’limi 2011-2012-2013 yillar statistik hisobot ma’lumotlari.

Fermer xo’jaliklari uchun tayyor mahsulotni ishlab chiqarish va uni sotish xalq xo’jaligi va aholi ehtiyojlarini ta’minlashga qaratilgan ishlab chiqarish faoliyatining yakuniy bosqichi hisoblanadi. Mahsulotni rejadagi hajmi bo’yicha sotish ishlab chiqaruvchiga ishlab chiqarish xarajatlarini qoplash, davlat byudjeti, kredit bo’yicha banklar va boshqa xo’jalik yurituvchi subyektlar oldidagi majburiyatlarni bajarish imkoniyatini yaratadi hamda ishlab chiqarishni takomillashtirish va kelajakda rivojlanish uchun muhim bo’lgan foyda olishga yordam qiladi.



Kattaqo’rg’on tumani fermer xo’jaliklarida keyingi uch yillik uzumchilik tarmog’i asosiy iqtisodiy ko’rsatkichlarini o’rganib, tahlil qildik va quyidagi ma’lumotlarga ega bo’ldik (2.3.2-jadval).

2.3.2-jadval

Kattaqo’rg’on tumani fermer xo’jaliklarida paxta va g’alla ishlab chiqarish asosiy iqtisodiy ko’rsatkichlari dinamikasi*



Ko’rsatkichlar

Paxta

G’alla

1.

Ekin maydoni, ga

14202

9131

2.

Hosildorlik, s/ga

23,1

59,0

3.

Yalpi hosil, tonna

32860

53903

4.

Jami xarajat, mln. so’m

29273

18543

5.

Jami daromad, mln. so’m

31749

22370

6.

Yalpi foyda, mln. so’m

2476

3827

7.

Bir tonna sotish bahosi, ming so’m

966

415

8.

1 gektar hisobiga qilingan xarajat, ming so’m

2061

2031

9.

1 gektardan olingan daromad, ming so’m

2236

2450

10.

Bir tonna tannarxi, ming so’m

891

344

11.

1 gektardan olingan foyda, ming so’m

174

419

12.

Rentabellik darajasi, %

8,5

20,6

*Manba: Samarqand viloyat Statistika boshqarmasi 2013 yil statistik hisobot ma’lumotlari
2.3.2-jadvalda Kattaqo’rg’on tumanida 2013 yilda paxta va g’alla ishlab chiqarish asosiy iqtisodiy ko’rsatkichlari dinamikasini tahlil qilganimizda, paxtachilikdan jami 2476 mln. so’m foyda olinib, rentabellik 8,5 foizni tashkil etgan. G’allachilikdan esa 3827 mln. so’m foyda olinib, bunda rentabellik darajasi 20,6 foizni tashkil etgan

3. FERMER XO’JALIKLARIDA MEHNATGA HAQ TO’LASH HISOBI VA MEHNAT UNUMDORLIGI TAHLILINI TASHKIL ETISH

3.1. Mehnatga haq to’lashning shakllari, fondi va uning tarkibi
Har qanday ishlab chiqarish insoniyatni ma’lum bir extiyojini qondirishga qaratiladi. Har qanday ishlab chiqarishni amalga oshirish uchun mehnat predmeti va mehnat kurollari bilan birgalikda albatta inson mehnatini birlashuvi zarur bo’ladi. Mehnat bu - inson tomonidan ma’lum bir maqsadda amalga oshirilayotgan harakatdir. Mehnat haqi esa insonni bajargan ishiga yoki sarflagan vaqtiga qarab to’lanadigan haqdir.

Inson o’z mehnati bilan ishlab chiqarish jarayonida qatnashadi. Mehnat bir tomondan ishlab chiqarish jarayonini amalga oshirishning zaruriy sharti bo’lsa, ikkinchi tomondan inson uchun daromad olishning asosiy manbasi hisoblanadi.

Inson o’z extiyojlarini qondirish uchun ham mehnat qiladi. Natijada ma’lum bir mahsulot(ish, xizmat)lar yaratiladi. Ushbu yaratilgan mahsulot(ish, xizmat)larni ishlab chiqarish xarajatlari mehnat predmetlari sarfi, mehnat qurollarini yeyilishi va ishchi kuchiga to’langan xaqdan tashkil topadi. Har qanday mahsulot(ish, xizmat)larni tannarxini bir qismini mehnat xaqi xarajatlari tashkil qiladi. Demak inson mehnatiga to’lanadigan xaqni to’g’ri belgilanishi ya’ni uni barcha zaruriy extiyojlarini qondiradigan darajada bo’lishi, insonni yanada samarali mehnat qilishga undaydi. Bu esa ishlab chiqarilayotgan mahsulot sifatiga, uni tannarxiga va natijada ishlab chiqarish samaradorligiga bevosita ta’sir ko’rsatadi. Mualliflar O.Bobojonov va K.Jumaniyozovlar ta’kidlaganidek «Ish kuchi ishlab chiqarish jarayonida markaziy o’rinni egallaydi va ishlab chiqarish zahiralarini tarkiblanishidan biri xisoblanadi».

O’zbekiston Respublikasining Mehnat Kodeksi Respublikamizda  mehnat munosabatlarini tartibga soluvchi asosiy hujjat xisoblanadi. Kodeksining 153-moddasiga asosan «Mehnat haqining miqdori ish beruvchi bilan xodim o’rtasidagi kelishuvga binoan belgilanadi. Mehnat haqi qonun hujjatlari bilan belgilangan eng kam miqdordan oz bo’lishi mumkin emas va uning eng ko’p miqdori biron bir tarzda cheklanmaydi».

Mehnat haqining turi, shakli va tizimlari, mukofotlar, qo’shimcha to’lovlar, ustamalar, rag’batlantirish tarzidagi to’lovlar ish beruvchi bilan ishlovchi o’rtasida tuzilgan shartnomalarda, shuningdek ish beruvchi tomonidan kasaba uyushmasi qo’mitasi yoki xodimlarning boshqa vakillik organi bilan kelishib qabul qilinadigan boshqa tegishli hujjatlarda belgilanadi. Mehnatga haq asosan pul shaklida to’lanadi, ayrim hollarda, O’zbekiston Respublikasi Hukumati tomonidan belgilangan hollarda natura shaklida to’lanishi mumkin.

Har bir mehnat turi uning shaklidan qat’iy nazar uni tashkil etishni talab etadi. Ma’lumki mehnatni tashkil etish eng avvalo xo’jalik subyekti yoki tashkilot miqiyosida chegaralangan bo’ladi. Xo’jalik subyektida mehnatni tashkil etish, mehnat resurslaridan samarali foydalanishga yo’naltirilgan chora-tadbirlar yig’indisini o’zida mujassam etadi. U o’z ichiga qo’yidagi vazifalarni qamrab oladi: alohida va hamkorlik, tartibga solish va rag’batlantirish, ish joylarini tashkil etish va ularga xizmat ko’rsatish, mehnat uchun zarur bo’lgan shart-sharoitlar yaratib berish va hokazolar. Mehnatni tashkil etishning obyekti bo’lib, mehnat jamoasidagi xodimlarning mehnati hisoblanadi.

O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyotining bozor munosabatlariga o’tishi mulkchilikning turli shakllari paydo bo’lishi, natijada yangicha xo’jalik yuritish tizimlari paydo bo’lishiga olib keldi. Bunday sharoitda fermer xo’jaliklarida mehnat resurslari va ularning ishlatilishini belgilab beruvchi buxgalteriya hisobi va tahlilining uslubiyati yangi sharoitga moslashishi talab etiladi. Fermer xo’jaliklarida endilikda nafaqat o’zining ichki omillarini, balki tashqi omillarni ham inobatga olishi zarurdir. Fermer xo’jaliklarini boshqarish nuqtai nazaridan esa korxona xodimlari soni, tarkibi, mehnat unumdorligi, ish haqi va ish haqi fondi, ish haqiga nisbatan ajratmalar, ularning ishlab chiqarish dasturining bajarilishiga mos kelishi yoki kelmasligi, mehnat va ish haqi bo’yicha unumsiz xarajatlar, asosiy ishlab chiqarish xodimlari va ma’muriy boshqaruv xodimlari bo’yicha ish haqi xarajatlari kabi ishonchli ma’lumotlar zarur bo’ladi. Ushbu ma’lumotlarni ishonchliligi xodimlar bilan mehnatga haq to’lash bo’yicha hisob-kitoblar hisobi va tahlili asosida ta’minlanadi.

Ishlovchilarga to’lanadigan mehnat haqini iqtisodiy asoslangan holda oshirib borish asosida, xodimlar moddiy manfaatdorligini ta’minlash hozirgi kundagi dolzarb muammolardan hisoblanadi. Moddiy manfaatdorlik to’g’ri yo’lga qo’yilganda, ya’ni ishlovchilarning oladigan mehnat haqlaridan qoniqish hissi paydo bo’lgandagina, xodimlarning mehnatga bo’lgan munosabati o’zgarib, mehnat intizomi mustahkamlanib, mehnat unumdorligi oshib, umuman fermer xo’jaliklarida ishlab chiqarish samadorligi oshadi. Bunday ma’suliyatli vazifani hal etish boshqaruv jarayonining samaradorligini oshirishga, boshqaruv tizimini ishonchli va aniq axborotlar bilan ta’minlashga xizmat qiluvchi hodimlar bilan mehnatga haq to’lash hisobi xalqaro standartlar talablari asosida tashkil etishni va tahlilini to’g’ri amalga oshirishni talab etadi.

Fermer xo’jaliklarida xodim mehnatiga tarif tizimi asosida sarflangan mehnat miqdori va sifatiga muvofiq haq to’lanadi.

Tarif tizimi - tarif-malaka ma’lumotnomasi, tarif setkasi va tarif stavkasi kabi tushunchalarni o’z ichiga oladi. Fermer xo’jaliklarida bajariladigan ishlarning ishlab chiqarish tavsifi tarif-malaka ma’lumotnomasida keltiriladi. Ushbu hujjat xodimlar malakasini aniqlash va ularga ma’lum razryad belgilashga asos bo’lib xizmat qiladi.

Tarif setkasi - bu razryadlar va ularga tegishli bo’lgan tarif koeffisiyentlari ko’rsatiladigan hujjatdir. Fermer xo’jaliklarida birinchi razryadning tarif koeffisenti birga teng bo’lib, razryad ortgan sari tarif koeffisenti ham oshib boradi.

Tarif stavkasi - xodimning razryadiga muvofiq unga ma’lum vaqt birligi(soat,kun) uchun to’lanadigan haq miqdorini aniqlaydi. Odatda tarif stavkasi birinchi razryad uchun belgilanib, qolgan razryadlar uchun esa birinchi razryad tarif stavkasini qolgan razryadlar tarif koeffisiyentiga ko’paytirish yo’li bilan aniqlanadi.

Fermer xo’jaliklarida ish haqining asosan ishbay va vaqtbay shakllari qo’llaniladi. Ish haqining ishbay shaklida mehnatga haq ishbay narx asosida ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori va sifatiga muvofiq to’lanadi. Narx- bu bir birlik mahsulotni ishlab chiqarish uchun to’lanadigan ish haqi summasidir. Amalda ishbay ish haqi shaklining oddiy, mukofot va akkord tizimlari qo’llaniladi.

Oddiy ishbay shaklida ishlab chiqarilgan mahsulot sonini ishbay narxiga ko’paytirish yo’li bilan ish haqi miqdori aniqlanadi.

Ishbay-mukofot shaklida xodim asosiy ish haqidan tashqari ma’lum ishlab chiqarish yutuqlariga erishganligi uchun mukofot oladi. Masalan, ishlab chiqarishda xom-ashyo, material va boshqa moddiy boyliklar tejab-tergab sarflanganligi, ishlab chiqarish rejasini oshirib bajarilganligi va h.k. Ishbay ish haqi shaklining ushbu tizimi amalda keng qo’llaniladi.

Ishbay akkord shaklida ish haqi summasi ishlab chiqarilishi lozim bo’lgan mahsulot yoki bajarilishi lozim bo’lgan ish uchun belgilanadi. Akkord shaklining afzalliklaridan biri shundaki, unda bajarilgan jami ishning hajmi yoki olingan mahsulot uchun haq to’lanadi. Bu esa mehnatni me’yorlashni va ish haqi bo’yicha hisob kitob ishlarini bir muncha yengillashtiradi. Ishbay akkord tizimi asosan mavsumiy ishlarni hamda ayrim buyurtmalarni bajarishda qo’llaniladi.

Ish haqining vaqtbay shaklida mehnatga haq xodimning ishlagan vaqti va malakasiga qarab to’lanadi. Amalda vaqtbay ish haqining oddiy va mukofot shakllari qo’llaniladi.

Oddiy vaqtbay shaklida fermer xo’jaliklari xodimlar haqiqatan ishlagan vaqtiga qarab belgilangan maosh asosida haq olishadi. Vaqtbay ish haqi oluvchi xodimlar mehnatiga haq ularning ishlagan vaqti va tarif stavkalari asosida aniqlanadi. Vaqtbay-mukofot shaklida asosiy ish haqidan tashqari mukofot ham to’lanadi.

Fermer xo’jaliklari mehnat va unga haq to’lash bo’yicha masalalarni mustaqil ravishda o’zlari hal qiladilar. Fermer xo’jaliklari rahbari tasdiqlangan mehnatga haq to’lash fondi doirasida kasaba uyushmasi tashkiloti bilan kelishgan holda xodimlarning ayrim guruhi uchun mehnatga haq to’lashning ishbay, vaqtbay yoki akkord shakllarini belgilashi hamda xodimlarni mukofotlash uchun mukofotlash shartlari hamda ko’rsatkichlarini aniqlab olishi mumkin.

Amaldagi tarif-malaka ma’lumotnomasiga muvofiq fermer xo’jaliklari xodimlarga razryad belgilash, ishlab chiqarish me’yorlarini qarab chikish va yangilarini tasdiqlashi mumkin. Undan tashqari, fermer xo’jaliklari rahbari yuqori malakali xodimlarning oylik ish haqiga qo’shimcha belgilay oladi, shtatlar, maosh, ma’muriy boshqaruv xarajatlari smetasini tasdiqlaydi.

Fermer xo’jaliklarida mehnatga haq to’lash fondini rejalashtirish tartibini o’zgartirish bilan bir qatorda mehnatga haq to’lashning ilg’or shakllarini qo’llashga, mehnatga haq to’lashning rag’batlantirish rolini kuchaytirishga, erishilgan yuqori natijalardan moddiy manfaatdorlikni oshirishga alohida etibor berilishi lozim.

Ish haqi o’z tarkibiga ko’ra ikkiga bo’linadi: asosiy va qo’shimcha.

Asosiy ish haqi deyilganda fermer xo’jaliklari xodimlarining ishlagan vaqti uchun to’lanadigan haq tushuniladi. Masalan vaqtbay va ishbay haqning barcha turlari, mehnat sharoitining o’zgarganligi uchun to’lanadigan qo’shimcha haq uchun to’lanadigan haq va boshqalar nazarda tutiladi.

Qo’shimcha ish haqi deb xodimlarning ishlamagan vaqti uchun amaldagi qonun-qoidalarga muvofiq to’lanadigan haqga aytiladi. Masalan, mehnat ta’tili uchun, yoshi 18 ga yetmagan o’smirlarning ishlamagan soati uchun, davlat, jamoa ishlari bilan band bo’lingani uchun to’lanadigan haq va boshqalar.

Fermer xo’jaliklari xodimlarining asosiy va qo’shimcha mehnat haqlari hamda ro’yxatda bo’lmagan xodimlar mehnat haqi summasi mehnatga haq to’lash fondini tashkil qiladi. Unga quyidagilar kiradi:

- fermer xo’jaliklarida mehnatga haq to’lash shakllari va tizimlariga muvofiq hisoblangan mehnat haqi;

- mehnat haqi ko’rinishida berilgan mahsulot qiymati;

-tarif stavkalari va okladlariga qo’shimchalar;

-mukofotlar;

- fermer xo’jaliklari shtatida bo’lmagan xodimlar mehnatiga haq;

-mehnat ta’tiliga to’lanadigan haq va boshqalar.

Fermer xo’jaliklari pul to’lovlari va rag’batlantirishlariga quyidagilar kiradi:

-yillik ish yakunlari bo’yicha rag’batlantirish;

-ishlab chiqarish topshiriqlarini bajarganligi uchun rag’batlantirish;

- fermer xo’jaliklaridan o’qishga yuborilgan talabalarga stipendiya;

-davolanish uchun beriladigan yo’llanmalar qiymati va boshqalar.

Fermer xo’jaliklari xodimlarning o’rtacha mehnat haqi. Fermer xo’jaliklari xodimlari o’rtacha ish haqiga korxonalarda mehnatga haq to’lash fondi tarkibiga kiritiladigan jami to’lovlar kiradi. Faqat fermer xo’jaliklari shtatida bo’lmagan xodimlar mehnatiga to’lanadigan haq kiritilmaydi. O’rtacha mehnat haqiga pul to’lovlari va rag’batlantirishlardan tashqari yil natijalari bo’yicha rag’batlantirish hamda ishlab chiqarish topshirig’ini bajarganligi uchun mukofotlar ham kiradi. Fermer xo’jaliklari xodimlari o’rtacha daromadiga o’rtacha ish haqiga kiritiladigan summalardan tashqari yana moddiy yordam, mehnat faxriylari nafaqaga ketayotgan vaqtlarida to’lanadigan mukofot, talabalar stipendiyasi, korxonalar xodimlariga beriladigan yengilliklar, davolanish uchun beriladigan yo’llanmalar va boshqalar kiradi.

Fermer xo’jaliklarida mehnatga haq to’lash fondini tarkibiga kirmaydigan to’lovlarga quyidagilar kiradi:

-tadqiqot va rasionalizotirlik takliflari uchun rag’batlantirish;

-xizmat safari xarajatlari;

-vaqtincha mehnat qobilyatini yo’qotganligi uchun nafaqa;

-maxsus kiyim, poyabzal qiymati;

-o’quv muassasalari, bolalar internatlariga ko’rsatiladigan yordam;

-madaniy-ommaviy tadbirlarini olib borish uchun ijaraga olingan bino ijara haqi;

-profilakreditoriy, dam olish uylari, pansionatlar xarajatlari;

-kutubxonalar, tibbiyot punkrediti, muzeylar bilan bog’liq xarajatlar.

3.2. Mehnat haqini dastlabki, analitik va sintetik hisobini tashkil etish

O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyotining bozor munosabatlariga o’tishi mulkchilikning turli shakllari paydo bo’lishiga, natijada yangicha xo’jalik yuritish tizimlari paydo bo’lishiga olib keldi. Bunday sharoitda fermer xo’jaliklari moliyaviy resurslari va ularning ishlatilishini belgilab beruvchi buxgalteriya hisobining uslubiyati yangi sharoitga moslashishi talab etiladi. Fermer xo’jaliklari endilikda nafaqat o’zining ichki omillarini, balki tashqi omillarni ham inobatga olishi zarurdir. Shuni ham unutmaslik kerakki, bugungi kunda fermer xo’jaliklari haqidagi ma’lumotlar faqat uning o’zinigina emas, balki u bilan aloqador barcha jismoniy va huquqiy shaxslarni ham qiziqtiradi. Oldingi paragraflarda aytib o’tganimizdek buxgalteriya hisobi ikkiga, ya’ni moliyaviy va boshqaruv hisobiga bo’linadi. Buxgalteriya hisobi ayrim sohalari bo’yicha vazifalarni aniqlashda ana shu bo’linish albatta inobatga olinishi kerak, deb hisoblaymiz. Xo’sh, mehnat va unga haq to’lash hisobi qaysi buxgalteriyaga tegishli, moliyaviygami yoki boshqaruvgami? Uning oldida qanday vazifalar turibdi? Mana shu savollarga javob berishimiz uchun avvalom bor buxgalteriya hisobining umumiy vazifalarini eslashimiz kerak. Ma’lumki, buxgalteriya hisobining maqsadi va vazifalari foydalanuvchilarni axborot bilan ta’minlashdir. Mehnat va unga haq to’lash haqidagi ma’lumotlar Respublikamizda belgilangan moliyaviy hisobot uchun ham ma’lum bir axborotlarni takdim etadi. Misol uchun, fermer xo’jaliklarida ishlovchilarning o’rtacha yillik soni, ish haqi fondi, o’rtacha ish haqi summasi, ijtimoiy fondlarga ajratmalar va ular bo’yicha fermer xo’jaliklarining qarzi, ish haqidan ushlab qolingan daromad solig’i va ular bo’yicha hisob-kitoblar kabilar haqida ma’lumotlar beriladi.

Fermer xo’jaliklarini boshqarish nuqtai nazaridan esa fermer xo’jaliklari xodimlari soni, tarkibi, mehnat unumdorligi, ish haqi va ish haqi fondi, ish haqiga nisbatan ajratmalar, ularning ishlab chiqarish dasturining bajarilishiga mos kelishi yoki kelmasligi, mehnat va ish haqi bo’yicha unumsiz xarajatlar, asosiy ishlab chiqarish xodimlari va ma’muriy boshqaruv xodimlari bo’yicha ish haqi xarajatlari kabi ma’lumotlar darkor. Ana shulardan kelib chiqqan holda mehnat va unga haq to’lashni hisobga olishning quyidagi vazifalarini belgilashimiz mumkin:

1.Ish vaqtining to’g’ri sarflanishi ustidan nazorat olib borish;

2.Sarflangan mehnat yoki ishlab chiqarilgan mahsulotni tegishli hujjatlarda o’z vaqtida va to’g’ri aks ettirish;

3.Hisoblangan ish haqini kalkulyasiya obyektlari o’rtasida to’g’ri taqsimlash;

4.Mehnat va unga haq to’lashning ilg’or usullarini amalda qo’llash;

5.Mehnatga haq to’lash fondining to’g’ri sarflanishi ustidan nazorat olib borish;

6.Mehnat va unga haq to’lash bo’yicha ma’lumotlarni moliyaviy hisobot va xo’jalik rahbariyati uchun o’z vaqtida umumlashtirish va taqdim etish.

Fermer xo’jaliklarida mehnat va unga haq to’lashning dastlabki hisobi bo’yicha quyidagi buxgalteriya hujjatlari rasmiylashtiriladi:

1.Mehnatga haq to’lashning vaqtbay shaklida ishlagan vaqtlari uchun «Ish vaqtini hisobga olish tabeli» rasmiylashtiriladi. Tabelda xodimlarning oy davomida ishlagan kunlaridagi ishlagan soatlari har kuniga yozib boriladi. Ishlamagan kunlar uchun esa tegishli, Misol uchun, dam olish kunlariga «Ya», bayram kunlariga «B» belgilar qo’yiladi.

2.Mehnatga haq to’lashning ishbay shaklida ishlagan vaqtlari uchun «Mehnat va bajarilgan ishlarni hisobga olish varaqasi» rasmiylashtiriladi. Ushbu hujjatda xodimlarning bajargan ish hajmi, ishlagan soatlari, kunlari, razryadi va boshqa ko’rsatkichlar aks ettiriladi.

3.Fermer xo’jaliklarida transport vositalarida ish bajaradigan traktorist-mashinstlar bajargan ishlar uchun «Traktorist-mashinstning hisob varaqasi» yoki «Traktorning yo’l varaqasi» rasmiylashtiriladi.

Shuningdek, chorvachilik tarmog’ida band bo’lgan xodimlarning bajargan ish hajmi,ishlagan soatlari uchun «Chorvachilik tarmog’ida band bo’lgan xodimlarga mehnat haqi hisoblash hisob-kitobi», qurilish va ta’mirlash ishlarida band bo’lgan xodimlarning bajargan ish hajmi,ishlagan soatlari uchun «Ishbay ish uchun naryad» rasmiylashtiriladi. Mehnat va ish haqini hisoblash bo’yicha rasmiylashtiriladigan boshlang’ich hujjatlar belgilangan muddatda buxgalteriyaning mehnat haqini hisoblash bo’limiga topshiriladi. Boshlang’ich hujjatlar buxgalteriya xodimlari tomonidan tekshiriladi, so’ngra qayta ishlanadi.

Fermer xo’jaliklarida mehnat va unga haq to’lashning dastlabki hisobi bo’yicha rasmiylashtiriladigan hujjatlar asosida fermer xo’jaliklari xodimlariga mehnat haqi amaldagi me’yoriy hujjatlar asosida fermer xo’jaliklarida qabul qilingan qoidalarga asosan hisoblanadi. Hisoblangan mehnat haqi fermer xo’jaliklari buxgalteriyasida yuritiladigan «Mehnat haqi bo’yicha hisob-kitoblar daftari»da aks ettirilib boriladi. «Mehnat haqi bo’yicha hisob-kitoblar daftari»ga asosan fermer xo’jaligi buxgalteri «To’lov qaydnomasi» tuzadi. «To’lov qaydnomasi»ga fermer xo’jaligi rahbari va buxgalteri imzo chekkandan so’ng, qaydnoma asosida xodimlarga fermer xo’jaligi kassasidan mehnat haqi beriladi.

Fermer xo’jaliklari ro’yxatida bo’lgan va ro’yxatida turmagan xodimlarga mehnatga haq to’lash (mehnat haqining hamma turlari, mukofotlar, ishlaydigan pensiya oluvchilarga hisoblangan pensiya va boshqa to’lovlar) bo’yicha joriy qarzlar to’g’risidagi axborotlarni umumlashtirish quyidagi balansga nisbatan passiv schyotlarda amalga oshiriladi:

6710 «Mehnat haqi bo’yicha xodimlar bilan hisoblashishlar»

6720 «Deponentlangan ish haqi».

6710-«Mehnat haqi bo’yicha xodimlar bilan hisoblashishlar» schyotining kredit tomonida mehnat haqi, ijtimoiy sug’urta bo’yicha nafaqalar, pensiyalar va boshqa shu kabi summalar aks ettiriladi. 6710-«Mehnat haqi bo’yicha xodimlar bilan hisoblashishlar» schyotining debet tomonida hisoblangan mehnat haqini to’lash va undan ushlanmalar aks ettiriladi.

Har yilgi va qo’shimcha ta’til bo’yicha summalarni hisoblashda ushbu summalar mehnat haqi jamg’armasiga joriy oyga to’g’ri keladigan ta’til kunlari summasi miqdorida kiritiladi. Ta’tilning bir qismi keyingi oyga o’tgan hollarda, ushbu kunlar uchun xodimlarga to’langan summalar joriy oyda berilgan bo’nak summasi kabi aks ettiriladi va 4290-«Xodimlarga berilgan boshqa bo’naklar» schyotining debetida va 5010-«Milliy valyutadagi pul mablag’lari» schyotining kreditida ko’rsatiladi.

6720-«Deponentlangan ish haqi» schyotida xodimlarning olinmagan ish haqi bo’yicha qarzlari aks ettiriladi.

6710-«Mehnat haqi bo’yicha xodimlar bilan hisoblashishlar» va 6720-«Deponentlangan ish haqi» schyotlari bo’yicha analitik hisob fermer xo’jaliklarining har bir xodimi bo’yicha alohida yuritiladi.

Bundan tashqari fermer xo’jaliklari xodimlariga mehnat haqi bo’yicha berilgan bo’naklar bo’yicha hisob-kitoblar to’g’risidagi axborotlarni umumlashtirish balansga nisbatan aktiv schyot bo’lgan 4210-«Mehnat haqi bo’yicha berilgan bo’naklar» schyotida amalga oshiriladi.

4210-«Mehnat haqi bo’yicha berilgan bo’naklar» schyotida fermer xo’jaliklari xodimlariga mehnat haqi bo’yicha berilgan bo’naklarning barcha turlari yuzasidan hisob-kitoblar hisobga olinadi. Bo’naklarning kelgusidagi mehnat haqi hisobiga berilishi xodimlarning sababi ko’rsatilgan arizasiga asosan amalga oshiriladi. Bundan tashqari, ushbu schyotda quyidagi buxgalteriya yozuvlari bilan aks ettiriladigan, ya’ni 6710-«Mehnat haqi bo’yicha xodim bilan hisoblashishlar» schyotining debeti va 4210-«Mehnat haqi bo’yicha berilgan bo’naklar» schyotining kreditida mehnat haqi bo’yicha har oylik bo’naklar hisobga olinadi



Download 0,54 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish