O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. M

Qiyosiy yondashuv usullari: Sotuvni qiyoslash usuli, shuningdek‚ bozor va bozor axboroti usuli, to`g`ridan-to`g`ri qiyoslash usuli baholashning keng qo`llaniladigan usuli hisoblanadi. Har xil nomlariga, turli mamlakatlarda har xil qo`llanishiga qaramasdan, usulning mohiyati bir xil, ya‘ni mulk qiymati o`xshash obyektlarning yaqindagi oldi-sotdi baholariga solishtirish yo`li bilan aniqlanadi. Baholash usullarining mohiyati, mazmuni va qo`llash ketmaketliklari darslikning keyingi boblarida keltiriladi. Yaxshilanishlarni huquqiy baholash. Ko`chmas mulk obyekti manzilgohi, yer kadastri va uning joylashgan o`rnining bayoni yordamida identifikatsiya qilinadi. Ko`chmas mulk obyektini huquqiy bayon qilish uchun mulk huquqlarini tasdiqlovchi mavjud hujjatlar nusxalaridan foydalanish mumkin. Yanada aniqroq bayon qilish uchun obyektni har tomonlama ko`zdan kechirish kerak. Identifikatsiya yer maydoni, qurilmalar, hamma yaxshilashlarning to`liq va batafsil bayonini o`z ichiga oladi. Obyektning qiymati nafaqat qurilmalarning jismoniy holatiga, balki mulk huquqlarining holatiga ham bog`liqdir. Huquqiy ekspertiza mulkni baholashdagi birinchi bosqichdir. Iqtisodiy baholashdan oldin obyektning huquqiy tartibini, uning hamma cheklashlarini va qaramligini belgilash lozim. Ekspertizani o`tkazish tartibi quyidagicha qabul qilinishi mumkin:
• sotuvchi, xaridor, ijarachi va mulkning huquqiy maqomini aniqlash; huquqni belgilaydigan hujjatlarni va ularning to`g`riligini tekshirish;
• qilinayotgan bitimning qonuniyligini belgilash;
• mulk bilan bog`liq cheklovlar, taqiqlarning mavjudligi. Huquqiy maqomni aniqlash. Qonunchilikda quyidagi mulk huquqlari ko`zda tutilgan:
• mulk;
• xo`jalik boshqaruvi;
• tezkor boshqaruv;
• umrbod meros bo`lib qolgan yerga egalik qilish;
• yer maydonidan doimiy (muddatsiz) foydalanish;
• ijara, ikkilamchi ijar<sup>5</sup>a (subarenda);
• ishonchli mulk huquqi;
• garov. Huquqni belgilovchi hujjatlar. Yer bo`yicha:
• mulk huquqi, yer uchun guvohnoma, umrbod meros bo`lib qolgan yerga egalik qilish, yerdan doimiy (muddatsiz) foydalanish huquqlari uchun davlat dalolatnomasi;
• yer maydonini uy-joy qurilishiga berish haqidagi shartnoma;
• yer maydonining ijara shartnomasi;
• yer maydonining (qurilish vaqtida) zaxiraga berish dalolatnomasi. Turar joy xonalari bo`yicha:
• turar joy uchun mulk huquqi to`g`risidagi guvohnoma, birovga o`tkazish shartnomasi;
• oldi-sotdi, almashuvlar, hadya qilishlar, garov shartnomasi;
• merosxo`rlik huquqi to`g`risidagi guvohnoma;
• mulkni bo`lish, ulushni ajratish to`g`risida shartnoma;
• fuqarolik bahsi natijasida mulkning kelib chiqishi to`g`risidagi sud qarori va h.k.