Ozbekiston respublikasi oliy va


-§. Trigonometrik tenglamalar sistemasini yechish



Download 7,4 Mb.
Pdf ko'rish
bet120/175
Sana09.07.2022
Hajmi7,4 Mb.
#760025
1   ...   116   117   118   119   120   121   122   123   ...   175
Bog'liq
MATEMATIKA O‘QITISH METODIKASI Алихонов

18-§. Trigonometrik tenglamalar sistemasini yechish
Tarkibida trigonom etrik funksiyalar qatnashgan bir n ech a tenglam a 
trigonom etrik tenglam alar sistemasini hosil qiladi. Trigonom etrik tengla­
m alar sistem asini yechish tenglam adagi n o 'm alu m larning shu ten gla­
m alar sistem asini qanoatlantiradigan qiym atlarini topish dem akdir. Ikki 
n o m a’lumli ikkita tenglam a sistemasining yechim i deb, n o m a ’lum larning 
ikkala tenglam ani h am qanoatlantiradigan ju ft qiym atlariga aytiladi.
1
- misol.
n
X + у =

tenglamalar sistemasini yeching. 
tgx + tgy =
1
222


Y e c h is h . 
У = ~ ~ х ,
tgx + tg
£ - ; c W .^ t e r D
.Q ;


1 + 
tgx
a) tgx

1

x = ~ + кл, у = - к л , к e Z;
b) tgx = 0, х = кл, у -

кл, к e Z.
4
Javobi:

71
x, = 
nk
+ —,
x2

лк,
у , 

- л к,
cos(x + 
у)
1
у> = ----
лк, к е Z.

4
2-misol.
cos(x 
- у )
9
sin 
х ■
sin у = -
3

tenglamalar sistemasini yeching.
cosx cos 
у
- s in x sin 
у _
1
cos x cos 
у +
sin 
x
sin 
у
9
Y e c h i s h .
cos 
x
cos 
у
8
 
10 
5
— cos 
x
cos у = — cos 
X
cos V = — ,

27 
12
1
= —i—

9L
1
cos x cos у + -
cos x cos у + -
3
COS x
cos 
у -
1
3J

1
 
1
cos 
X
cos у = - + — + — cos 
X
cos y,

27 
9
cosxcosy = — 
12
sinx sin у =
1
cos x cos у - sin x sin у =
12
cos x cos у + sin x sin y = — 
4
cos(x + y) = ---
12
cos(x - y) = —
x + у = 
2
^л- ± arccos —
u. 
3
x - у = 
± arccos —
223


х = ж(ку

к}) ± —

3
arccos — + arccos —
12 
4
,
4 , i
з
- y f r n i
n(k{ 
+ kq,)
± - arccos — ——
y = n(kl ~ k 2) ± ^

3'
arccos----- arccos-
12 
4,
П 
1
4 ,1
З+л/ЙЮТ 

л(к { - k
2
) ± -
arccos— ——
3-misol.
Y e c h is h .
sm 
x +
sin 
у = a
x + у = 2b
tenglamalar sistemasini yeching.

x + y 
x - y
2
s m ----- - c o s ------ = 
a
[x + y = 2b
x - У

2
cos
x - y
2
sin 
b
x - y = 2 k n - 2 ±
arccos
2
sinZ>


,




,

v = — arccos------ + 
kn, 
x =
— + arccos 

кл, k e Z.

sin 

2
sin 
b
1
) agar 
b
=
0

a *
0
bo'lsa, sistema yechimga ega emas. 
a

sin 
b
3) agar b=0, 
a—
0 bo'lsa, sistema cheksiz ko‘p yechimga ega.
2
) agar 
b Ф
0
,

1
bo'lsa, sistema yechimga ega.
M USTAQIL YECHISH UCHUN M ISOLLAR
Tenglamalar sistemasini yeching.
V 3 -1
1
.
sin 
x
sin 
у =
cosx cos у

’ 
V3 + 
1
Javobi: j

x
= 45°, 
у
= 15°.
2
.
I sin 
x :
sin 
у
I cos 
x :
cos 
у
= л/
0
Д
Javobi: x -
60°, 
у
= 45°.
224


{
sin 
x
= V
2
sin у,
V c . f i Igy. 
Javobi: x = 45'- У ~ ж
4.
5.
6
.
7.
1
s m x + co sv = -
2

2
2

Javobi: x =
0°, 
у
= 60°
sin 
x
+ cos 
у =
- .
Х + У = 1 '
j
 
A- 

*
Javobi:
x = 
7

У = ~-
s in x + c o sy = l. 
6
 
j
n
x ~ y ~~6’ 

1
 • 
Л
Javobi: x =
—, у = —.
sin x co sy = 0,75. 

0
2
x + y = -яг,

t
я

Javobi: x = — ,
y = —. 
s m x s in y = - .
12 
4
2
19-§. Masalalarni tenglama tuzish bilan
yechish metodikasi
M asala — bu kundalik hayotim izda uchraydigan vaziyatlarning tabiiy 
tildagi ifodasidir. M arala asosan u ch qism dan iborat b o ‘ladi.
1. M asalaning shaiti — o'rganilayotgan vaziyatni xarakterlovchi m a ’- 
lum va n o ‘m alum m iqdoriy qiym atlar h a m d a u lar orasidagi m iqdoriy 
m u n o sabatlar haqidagi m a’lum ot dem akdir.
2. M asalaning talabi — m asala shartidagi m iqdoriy m unosabatlarga 
nim an i to p ish kerakligini ifodalash dem akdir.
3. M asalaning operatori — m asala talab ini bajarish u c h u n shartdagi 
m iqdoriy m unosabatlarga n isbatan bajariladigan am allar yig‘indisi.
T englam a tuzish orqali m asala yechish, m asala talabida so 'ralg an
m iq d orni im koniyati boricha b iro r h a rf bilan belgilash, m asala shartida 
qatnashayotgan boshqa m iqdorlarni belgilangan h a rf orqali ifodalash, 
m asala sh a rtid a k o ‘rsatilgan m iq d o riy m u n o sa b a tla rn i, am allarn in g
I S - S. Alixonov
225


m an tiq an t o ‘g‘ri ketm a-ketligi orqali ifodalaydigan tenglam a tuzish va 
u n i yechish orqali m asalaning talabini bajarish dem akdir.
M asalalam i tenglam a tuzish orqali yechishni quyidagi ketm a-ketlik 
asosida olib borish m aqsadga muvoflqdir.
1. M asala talabida so ‘ralgan m iq d om i, y a’ni n o m a ’lum m iqdorni 
h a rf bilan belgilash.
2. Bu h a rf yordam ida boshqa n o ‘m alu m lam i ifodalash.
3. M asala shartini qanoatlantiruvchi tenglam a tuzish.
4. Tenglam ani yechish.
5. Tenglam a yechim ini m asala sharti b o ‘yicha tekshirish.
M aktab m atem atika kursida tenglam a tuzish orqali yechiladigan
m asalalar k o 'p in ch a u ch ta h a r xil m iqdorlarni o 'z a ro bog‘liqlik m u n o - 
sabatlari asosida beriladi. C hunonchi:
1
) tezlik, vaqt va masofa;
2
) narsaning qiym ati, soni va jam i bahosi;
3) m ehnat unum dorligi, vaqt va ishning hajm i;
4) y o nilg 'in ing sarf qilish m e ’yori, tjsansportning h a ra k a t vaqti 
yoki m asofasi va yonilg‘ining m iqdori;
5) jism ning m ustahkam ligi, hajm i va u n in g og‘irligi;
6
) ekin m aydoni, hosildorlik va yig‘ilgan hosildorlik m iqdori;
7) quvurni o ‘tkazish im koniyati, vaqti va q u v urdan o 'ta y o tg a n
m oddalarning aralashm a m iqdori;
8
) b ir m ashinaning yuk ko‘tarishi, m ashinalar soni va keltirilgan 
yuklam ing og'irligi;
9
) suyuqlikning zichligi, chiqarish chuqurligi va bosimi;
10
) tokning kuchi, uchastka zanjirining qarshiligi va uchastkadagi 
kuchlanishning pasayishi;
11
) kuch, m asofa va ish;
12
) q u w a t, vaqt va ish;
13) kuch, yelkaning uzunligi va q u w a t m om enti.
M asalalam i tenglam a tuzib yechishda n o ‘m alum m iqdorlarni turlicha
belgilash, y a ’n i asosiy m iq d o r qilib n o m a ’lu m lard a n istalgan birini 
olish m um kin. Asosiy qilib olinadigan va h a rf b ilan belgilanadigan 
n o m a ’lum ni tanlash ixtiyoriy bo'lishi m um kin.
N o m a ’lum m iqdo m i tanlashga qarab tuziladigan tenglam a h a r xil 
b o 'lad i, am m o m asalaning yechim i b ir xil b o 'lad i. Fikrim izning dalili 
sifatida quyidagi m asalani tu rlich a usul bilan yechib ko'raylik.
1- 
masala. Ikki idishga 1480 litr suv sig'adi. Birinchi idishga ikkinchi idishga 
qaraganda 760 litr suv ko'p sig'sa, har qaysi idishga necha litr suv sig'adi?
226


Y echish. 
I usul.
1. B e l g i l a s h :
xt
— ikkinchi idishdagi suv bo'lsin, u holda (x + 760)
— birinchi idishdagi suv bo'ladi.
2. Taqqoslanuvchi miqdorlar: I va II idishdagi suvlaming miqdori x va 
(x+760),.
3. Tenglama tuzish: 
x

x
+ 760 = 1480.
4. Tenglam ani yechish. 2x+ 760=1480, 
2x=1480-760, 
2x=720. 
*=720:2=360 litr. Bu ikkinchi idishdagi suv x=360+760=1120 litr, birinchi 
idishdagi suv.
5. T e k s h i r i s h . 360 + 360 + 760 = 1480. 
1480 = 1480.
I I
 
usul.
Belgilash. x, — birinchi idishdagi suv bo'lsa, u holda 
(x —
760), 
ikkinchi idishdagi suv bo'ladi.
2. Taqqoslanuvchi miqdorlar. I va II idishdagi suvlaming miqdori.
3. Tenglama tuzish. 
x

x —
760=1480.
4. Tenglamani yechish. 2x—760=1480, 
2x=
1480+760=2240.
x=2240:2=1120 litr, birinchi idishdagi suv, x = l 120-760 =360 litr,
bu ikkinchi idishdagi suv.
5. Tenglamani tekshirish.
x+;r-760=1480, 
1120+360=1480, 
1480=1480.
II I
 
usul.
1. B e l g i l a s h . Faraz qilaylik, birinchi idishga 
x
1 suv sig'sin, 
ikkinchi idishga esa 
у
1
suv sig'sin.
2. Taqqoslanadigan miqdorlar. Birinchi va ikkinchi idishlardagi suv 
miqdorlari va ularning o'zaro farqi.
fx + у =
1480,
3. Tenglama tuzish. j 
x

_
x + y =
1480,
4. Sistemani yechish. 
neLri
=>

x
- 760 = 
y.
Ix + x -
760 = 1480, 
J 2x = 1240, 
lx = U 2 0 ,
> { 
x - 7 6 0
= y.

] x - 7 6 0 = y. _ > {
у
= 360.
5. T e k s h i r i s h .
1120 + 360 = 1480, 
1480 = 1480,
1120 - 760 = 360, 
360 = 360.
2-masala. 
Ikki traktor birgalikda ishlab bir maydonni 
6
soatda haydab 
bo'ladi. Agar I traktorchining yolg'iz o'zi ishlasa, bu maydonni II traktorchiga 
nisbatan 5 soat tez haydab bo'ladi. Bu maydonni har qaysi traktorchining 
yolg'iz o'zi necha soatda haydab bo'ladi?
Y e c h i s h .
1. 
Belgilashlar. Agar I-traktorning yerni haydash uchun sarflagan vaqtini 
x soat desak, u holda II-traktorning yerni haydash uchun sarflagan vaqti " 
(x + 5) soat bo'ladi.
227



II - traktoming 1 soatdagi ishi. 
x + 5
2. Taqqoslanadigan miqdorlar. — va ——г
X
X
^ 3

Download 7,4 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   116   117   118   119   120   121   122   123   ...   175




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish