O‘zbekiston respublikasi oliy va

Чекли нафлик - бу нафлик функциясидан бирор бир неъмат ѝзгарувчиси буйича 
олинган хусусий хосиладир.
i
i
X
U
MU



,
бу ерда X
i
- 
i -неъмат миқдори; 
MU
i
- 
i -неъмат буйича чекли нафлиқ 
Чекли нафлик 
(
)
MU  - бу бирор неъматдан қѝшимча бир бирлик истеъмол қилиш 
натижасида (бошқа неъматлар истеъмоли ѝзгармаганда) истеъмолчи томонидан олинадиган 
қѝшимча наф. 
Одатда, бирор-бир неъматни истеъмол қилиш ошганда (бошқа неъматлар истеъмоли 
хажми ѝзгармаганда), умумий нафлик ѝсади. Демак чекли нафлик мусбат. 
0

MU
. 

---

500 
Лекин, шу билан бирга, бирор-бир неъматдан хар бир бирлик қѝшимча истеъмол 
(бошқа неъматлар истеъмолга хажми ѝзгармаганда) олдингисига нисбатан камрок наф 
беради ва неъматнинг бу хусусиятига чекли нафликнинг камайиш қонуни дейилади. 
Математик тилда бу нафлик функциясининг иккинчи тартибли хосиласи нолдан 
кичик дегани: 
 
0
2
2
'




X
U
MU
. 
Талабни аниқлашнинг асосида чекли нафлигининг камайиш қонуни ѐтади. Маълумки, 
истеъмолчи учун неъматнинг чекли нафлиги камайиб боради ва ишлаб чиқарувчилар 
қѝшимча бирлик маҳсулот сотишлари учун неъмат нархини пасайтиришлари керак бѝлади. 
Умумий нафлик билан чекли нафликнинг ѝзгариши қуйидаги расмда келтирилган (1-расм). 
1-расм. Умумий нафлик ва чекли нафликнинг ѝзгариши. 
1-расмдан кѝриниб турибдики, неъмат миқдори 
Q  нинг ошишига, умумий нафлик 
U нинг ошиши тѝғри келади (а-расм). Неъмат миқдори Q  ошганда умумий наф ошгани 
билан, чекли наф ( MU - хар бир қѝшимча бирлик неъматнинг нафи) камайиб боради (б-
расм). Максимал нафлик Q
*
нуктада эришилганда, бу нуктада чекли нафлик ( MU ) нолга 
тенг бѝлади.
Истеъмолчининг энг яхши истеъмол неъматлар мажмуини танлашини, неъматлар 
тури иккита бѝлган хол учун караймиз. Умуман олганда бу таҳлилни кескин даражада 
чекламайди. Хақиқатдан хам истеъмолчи танловини берилган неъмат билан бошқа колган 
барча неъматлар ѝртасида карасак хам бѝлади. Иккита неъмат учун нафлик функцияси 
қуйидаги куринишга эга (2-расм). 
Расмда келтирилган нафлик функцияси 
)
,
(
2
1
X
X
U
U

нинг графигида функциянинг 
U
1
ва 
U
2
қийматларига тѝғри келувчи чизиклар келтирилган. Масалан, 
ABC  чизиғи нафлик 
функциясининг 
U
1
қийматига мос келади ва шу 
ABC  чизикнинг хар бир нуктасига мос 
келувчи 
X
1
ва 
X
2
неъматлар миқдори комбинациялари бир хил даражадаги нафлик 
U
1
ни 
таъминлайди. 
maxU(Q*)
U
a)
Q
Q*
MU
б)
Q -неъмат миқдори
Q
Q*
U
U
2
U
1
X
2
B
A
C
B
1
)
,
(
2
1
X
X
U
U


---

501 
2-расм. Икки ѝзгарувчили нафлик функцияси графиги. 
3-расм. Бефарклик эгри чизиклари. 
Графикдаги ABC  чизикнинг 
2
1
0X
X
текисликдаги проекцияси 
1
1
1
C
B
A
эгри чизик 
нафлик функциясининг 
U
1
қийматига тѝғри келувчи бефарк эгри чизиғи дейилади. Нафлик 
функциясининг 
U
1
ва U
2
қийматларига мос келувчи бефарқ чизиқлар қуйидаги кѝринишга 
эга (3-расм).