Ozbekiston respublikasi oliy va



Download 7,34 Mb.
Pdf ko'rish
bet157/281
Sana01.01.2022
Hajmi7,34 Mb.
#293351
1   ...   153   154   155   156   157   158   159   160   ...   281
Bog'liq
fayl 130 20210324

tg a
 
__ 
tg a
 
,  co sa
s m a   /ga  cos  a;  —— ;  —-----
tg a
;  —— + 1;------- .
ctga  ctg a  
ctga 
tga
Bundan keyin o'qituvchi murakkabrok trigonometrik almashtirishlarni
 
ko'rsatishi  maqsadga  muvofiqdir.
1-misol.  (1—sinoc)(l+sina)—cos2a   ifodani  soddalashtiring.
I  usul.
(1
 -  sin 
a )
 
(1
 + sin 
a )
 
-c o s
2
 
a  
= 
1
 -  sin
2
 a - c o s
2
 a =

1
 -  (l -  cos
2
 a) -  cos
2
 a  = 
1
 
- 1
 + cos
2
 a -  cos
2
 
a
 

0
.
I I   usul.
(1 
-  sin 
a )
 (1 
+ sin a ) -  cos
2
 
a
 

1
 -  sin
2
 
a  
 cos
2
 a =

1
 -  (sin
2
 
a
 
+ cos
2
 
a )
 

1
 
- 1
 = 
0.
sin4 x + cos4 x - 1
2-misoI. 
— 7
---------
7
----- -  ifodani  soddalashtiring.
sin 
X  
+ cos 
X  
-  1
2
 
2 
sin4 x + cos4 x - 1  
(s*n2 x )  + cos4 
x  ~
 * 
(l “  cos2 *)  + cos4  ~ *
sin 

+ cos 

1
 
(sin
2
 
x) 
+ cos
6
 
x  
-
1
 
(l -  cos
2
 
x) 
+ cos
6
 

-
1

1 - 2
 cos
2
 
x
 + 
cos
4
 x 

cos
4
 x 
-
1
 

2
 cos
2
 x(cos
2
 x 
-
1
)  _ 
2
 
l- 3 c o s 2x + 3cos
4
x - c o s 6 x + cos
6
x - l  
3cos
2
 x(cos
2
 x - 1) 
3
cos (a  + /?) + c o s ( a - /3)
3-misol. 

Ctg
 ayniyatni  isbotlang.
cos(a
 + j3) + 
cos(a
 -  
fi)  _
 
sin(a + /3) + sin(a -  /J)
_ cosacosff -sin asin /? + cosacosP
 + 
sinasin p
 
_
 
sinacos/3 + cos a  sin [5 + sin a
 
cos Д -  cos a sin /3
2
cosacosS 
cosa
= -г-;---------
о  
= ------ =
• 
2
 sin a  cos p 
sma
10 — S.  Alixonov
145


1  +  COS /3  +  COS
2
 
P
4-misol.  "j 

f~ r  ifodani  soddalashtiring.
i + sec p + sec  p

c os p  + co s
2
 
/3  _   1 
cosf} + COS
2
 
/3  _   1 
cosp + COS
2
  
_

+ sec  + sec2  
i + _ L _  + _ L _  
co s2   + c osp + 1
 
cosp 
c o s 2  p
(l + cosp + COS
2
  P j c o s
2
  P
COS 
P
COS 
P + 
COS /3  +  1
=»COS 
p .
Yuqoridagilardan  ko‘rinadiki,  trigonometriya  kursida  ayniy  almashtirishlar 
muhim o‘rin egallaydi.  0 ‘quvchilar trigonometrik ayniy shakl  almashtirishlami 
yaxshi  o'zlashtirishlari uchun  birinchidan,  trigonometrik funksiyalaming  birini 
ikkinchisi  orqali  ifodalovchi  va  asosiy  ayniyat  kabi  formulalarni,  ikkinchidan 
esa  shu  formulalarni  trigonometrik  ifodani  berilishiga  qarab  tatbiq  qila  olish 
malakalariga  bog'liqdir.  Trigonometrik  ayniy *'3hakl  almashtirishlami  bajarish 
uchun  quyidagi  formulalarni  bilishlari  kerak:
1.  Asosiy  trigonometrik  ayniyatlar:
1)  sin2 
a
 + cos2 
a   =
 1;
2)  fc a   =
s i n a
COSfl
 
1
%
cosa  ,
3
)  с
tga  =  —
----
, ( а * к п ) \
 
4
)seca 
=
sina 
 
cos 
a
a *   — (2n +
1
)
я * у ( 2 л  + 1)
,  n e   Z ;
 
,  n e   Z;
5

cos
e c a   =  -
7
^— ,  ( a   *  лп);  n e   Z.
 
sin a
Bu  ayniyatlardan  kelib  chiqadigan  formulalar  quyidagilardir:
1

tga ■
 ctga = I
к
,  n e   Z .
2

1
 

t g a  = sec2a,
a
 
(2w +  1)
n e   Z .
3)  1 + 
ctg2a  
= cos
ec2a ,   ( a * n ) ,  
n e   Z.
1-misol.  Ayniyatni  isbotlang.
cos 
a(tga
 + 
2)(2tga
 
+1) -  5 sin a  cos a  = 2,
n
а  Ф —
 (
2n
 +1)
 
2
146


I s b o t i :
cos2 
a(tga
 + 2)(2i
ga +
1) -  5 sin 
a
 cos 
a  =

(
 sin a  
.  Y  2 sin a  
,  ,  c  .
= cos  a   ------- + 2  II----------+ 1  | - 5 s m a c o s a -
I  c o s a  
Д   c o s a
= 2 sin2 a  + 4 sin a  cos a  + 2 cos2 
a +
 sin a  cos a  -  5 sin a  cos 
a
  =
 
= 2(sin2 
a
 + cos 2 a ) = 2.
2-misol.  Ayniyatni  isbotlang:
7t
(l + s in a ) ( /g a  + c / g a ) ( l - s i n a )  = 
ctga.\
  a  
Ф
 у ’ ” 6 
^
I s b o t i :
(1 + sin a ) 
(tga + ctga)(
 1 -  sin a )  = (1 + sin a )
_   (1 -  sin2 a )(sin 2 a  + cos2 a )   _  
cos2 a  
_
s m a  
c o s a  
4
------- + --------   (1 -  sin a )  =
c o s a  
sin a

ctga.
sin 
a ■
 cos a  
sin a  • cos a
II.  Ikki  burchak  yig'indisi  va  ayirmasining  trigonometrik  funksiyalari.
1 ) s i n ( a ± / } )  = s in a c o s j3  ± c o s a s in /J ;
2)  c o s ( a ± /? )  = c o s a c o s /?  + sin a sin /3 ;
3)

 
1 + 
tga ■
 tgP
it
a , / 3 , a ±  
p  * — (2n + l ) , n e   Z
4

c t g ( a ± p )  =
ctga  ctgp
 +1
ctga
 ± 
ctgp
1-misol.  cos!5°  ni  hisoblang.
( a, p, a = P  * лп,пе  Z).
Y e c h i s h .
cos!5°=  cos(45°—30°)  =   cos45°  cos  30*+sin  45°  sin  30°=
=  A
. A
+ J L . L = L U
6 +   7 2   ) =   0 , 9 6 5 9 .




4  ' 

147


2
-misol.
  sinl5°  ni  hisoblang  .
Y e c h i s h .
sinl5°=  sin(45°—30°)  =sins45°  cos  30°—  cos  45°  sin  30°=
e - ж


2  2 
4 '  

Shuningdek,  tgl5°=2-V 3  ,  cgl5°=2+V3, 
secl5°='/6 
- 4 2
 
hisoblash  mumkin.
— 
В
3-misol.   -----
2
-----
2
~o  ~ 

~ P) ayniyatni  isbotlang.
1 -  
tgLa ■
 tgl p
■ 
tg2a - t g 2p   =  tga
 + 
tgP 
t g a - tg P   _
 
s b o t i .  
i _ t g 2a  tg2/} 
l - t g a   tgfi  1 + tga  tgP

tg(a
 + 
P )tg(a -  P).
4-misol.
  sin(I s b o t i .  sin(a + 
P) ■
 sin(a 
-  P)  =
 (sin a  cos 
p  +
 cosasin 
p ) x
x
 (sin a  cos 
P -
 cos 
a
 sin 
p
) = sin2 
a
 cos2 
p
 -  sin2 
p
 cos2 
a
 =
= sin2 
a(l 
-  sin2  j3) -  sin2 /3(1 -  sin2 a ) = sin2 
a  -
 sin2 
a
 sin2
- s in 2 
p
 + sin2 a  sin2 
p
  = sin2 a - s i n 2 
p.
Keltirish  formulalari:


6) 
c t g \ ^ ± a

+tga,  ctg(n ± a )   = ±c1ga.
J
IV.  Ikkilangan  va  uchlangan  burchakning  trigonometrik  funksiyalari:
1)  sin 2 a = 2 sin a  cos a;  2)  cos 2 a = cos2 a  -  sin2 a ;
3)  e 2 a = J S “

- t g 2a
2a, a  
ф
 ^ \2 n  + l ) , n e   Z
4) 
ctglcc =
 —f ——-  
(2 a ,a   *  n n ,n
 e  Z );
2ctga
5)  sin 3a = 3 s i n a - 4 s i n 3a;  6)  cos3a = 4cos3 a - 3 c o s a ;
7)  i&3a =
1 - 3  
ig2a
 
3tga -  tg3a
2 a ,  а   Ф  ^ ( 2 n  + l),  n e   Z
8)  С 83а= -З« а - « 3“   f,
1 -  3(g  a  
^
a * ^ ,   n 6 Z | ;

2
 
1 - cos 2a
9)  sin 
a  =
------------
114 
2
 
l + cos2a 
;  11)  cos  a  = ------------ ;
10)  sin 
a  =
з л  _  3 s in a - s in 3 a  
__ 3 
_ c o s 3 a  + 3 co sa
12)  cos  a  =
1-misol.  sino-sin(60°—a)sin(60°+a)=  — sin3a  ayniyatni  isbotlang. 
I s b o t i :   s in a   sin(600 -  a ) • sin(60° + a )  = sin a(sin 2 60° -  sin2 a ) =
= s i na l   ^  -  sin2
2-misol.  cosa-cos(60°-a)cos(60°+a)= —  cos3a  ayniyatni  isbotlang.
4
3-misol. 
tgatg(60 °-d )tg (6 0 °+ a )= tg 3 a
  ayniyatni  isbotlang.
Bu ayniyatlardan foydalanib,  quyidagi trigonometrik ifodalarni osonlikcha 
hisoblash  mumkin:
a) 
sin 20°  sin 40°  sin 80°  =  1 sin 3 - 20 ° =  1  sin60°  = 
-
 • —  = — ;




8
149



Download 7,34 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   153   154   155   156   157   158   159   160   ...   281




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish