|
Takrorlash uchun savollar:
1. Ho‘l mevalar va sabzavotlarning rangi va sifati orasidagi bog‘liqlikni tushuntiring.
2. Meva va sabzavotlar sirtining holati mahsulotlarning tovarlik va estetik
xususiyatlariga qanday ta’sir ko‘rsatadi?
3. Ho‘l mevalar va sabzavotlarning katta-kichikligining sifatiga qanday ta’sir
ko‘rsatishini tushuntiring.
4. Meva-sabzavotlarning pishganlik darajasi bilan sifati orasidagi bog‘liqlikni
tushuntiring.
Ho‘l mevalarning sifat ekspertizasi
Urug‘li mevalar
Olma. Tez pishar olma navlarining sifati GOST 16270-70 ga, kech pishar olma
navlarining sifati esa GOST 21122-75 standarti talabiga javob berishi kerak. Bu
Davlat standartlari talabi bo‘yicha tez pishar olmalar sifat ko‘rsatkichlari bo‘yicha 1-
chi va 2-chi tovar navlariga bo‘linsa, kech pishar olma navlari esa oliy, 1-chi, 2-chi
va 3-chi tovar navlariga bo‘linadi. Olmalarni tovar navlariga ajratishda asosiy
ko‘rsatkich tekshirish uchun namuna sifatida olingan olmalarning eng katta
ko‘ndalang kesimining diametri hisoblanadi. Masalan, kech pishar olmalarning
dumaloq shaklli oliy navida ko‘ndalang kesimining diametri 65 mm dan, 1-navida 60
mm dan, 2-navida 50 mm dan, 3-navida esa 40 mm dan kam bo‘lmasligi talab etiladi.
Bundan tashqari olmalarning sifatini belgilaydigan asosiy ko‘rsatkichlarga ularning
tashqi ko‘rinishi, pishib etilganlik darajasi, hidi, ta’mi kabi ko‘rsatkichlari kiradi.
Chirigan, shishgan, eti qoraya boshlagan olmalar sotishga ruxsat etilmaydi.
14
Nok. Nok issiqsevar daraxt, mevasi olmaga nisbatan ancha nozik, shuning
uchun saqlashga va tashishga chidamsizroq meva hisoblanadi. Nokni asosan ho‘l
meva sifatida iste’mol qilinadi va undan kompot, murabbo, sukat kabi mahsulotlar
tayyorlashda ham foydalaniladi.
Nokning kimyoviy tarkibida quyidagi moddalar mavjud (%): suv 82-85%,
qand 6,5-13, kraxmal 0,3, kletchatka 0,6-0,9, pektin moddalari 0,2-0,3, organik
kislotalar 0,1-0,5, mineral moddalar 0,3-0,7, oshlovchi moddalar 0,02-0,17.
Shuningdek, nok mevalari tarkibida S
1
,V
1
,V
2
va boshqa vitaminlar ham uchraydi.
Nokning shakli yassi-yumaloq, yumaloq, tuximsimon, ovalsimon bo‘ladi.
Po‘stlog‘ining rangi asosan bir xil, yashil, sarg‘ich-yashil, sariq ranglarda bo‘ladi.
Mag‘zi esa oq, krem, pushti rangli, konsistensiyasi qattiq, donador, mayda donador,
dag‘alroq, yopishqoq, mayin, uqalanuvchan, moysimon, og‘izda tezda eriydigan
holatlarda bo‘ladi.
Nok ham pishib etish muddatiga qarab yozgi, kuzgi va qishqi navlariga
bo‘linadi.
Yozgi navlari iyul-avgust oylarda pishib etiladi, ular saqlashga deyarli
yaramaydi (saqlanish muddati 10-20 kun). YOzgi navlariga Vilyams yozgi navi,
Zuhra, Lastochka, Podarok, Rano kabi navlari kiradi.
Kuzgi navlari avgust oyining oxiri, sentyabr oyining boshlarida daraxtdan
uziladi. Ular ikki-uch oylar saqlangandan keyin yaxshi pishib etiladi. Mevalar
tashishga yaroqli. Kuzgi navlarga Lesnaya krasavitsa, Kuzgi qizil nashvati, Paxtakor,
Medovaya navlarini kiritish mumukin.
Qishgi navlari sentyabr oyining oxiri va asosan oktyabr oyida daraxtdan
uziladi. Daraxtdan uzilganda mevalar qattiq konsistensiyaga ega bo‘lib, ularning
ta’mi va hidi ham kam seziluvchan bo‘ladi. Qishgi nav mevalar bemalol 4-5 oy
saqlanadi va ularni uzoq masofalarga ham ham tashish mumkin. Qishgi navlarga
Qishgi Dekanka, Royal Zimnyaya, Olive de Serr, Qishgi nashvati, Kofe kabi
navlarini kiritish mumkin.
Yangi uzilgan tezpishar noklar sifatiga ko‘ra 1-chi va 2-chi tovar navlariga
(GOST 21714-76), kechpishar noklar esa 1-chi, 2-chi va 3-chi tovar navlariga (GOST
21713-76) bo‘linadi.
Nok mevalarining 1-chi va 2-chi tovar navlari bitta pomologik navdan tashkil
topib, shakli va rangi bo‘yicha aynan shu pomologik navga xos, pishib etilganlik
darajasi bir xil, ombor zararkunandalari bilan zararlanmagan va kasalliklarga
chalinmagan bo‘lishi kerak. Nok mevalari uchun ham tovar navlarini belgilashda
asosiy ko‘rsatkichlardan biri meva katta ko‘ndalang kesimining diametri hisoblanadi.
Bu ko‘rsatkich birinchi tovar navlarida 55 mm dan, ikkinchi tovar navlarida 45 mm
dan, uchinchi tovar navlarida esa 35 mm dan kam bo‘lmasligi yuqorida keltirilgan
standartlarda qayd etilgan.
Behi. Behi daraxti issiqsevar, mevasi katta, tukchalar bilan qoplangan, shakli
olmaga yoki nokka o‘xshash bo‘ladi. Mevasining eti zich, ta’mi tishni
qamashtiruvchi, hidi hushbo‘y va yoqimli bo‘ladi. Behidan yuqori sifatli murabbo,
marmelad, kompot, jem singari mahsulotlar tayyorlanadi.
Behi mevalarining o‘rtacha kimyoviy tarkibi quyidagicha (%): suv 81-85,
umumiy qand 5-12 (fruktoza ko‘proq), organik kislotalar 0,5-0,9 (asosan olma va
15
limon kislotalari), kletchatka 1,5, pektin moddalari 0,5-1,5, oshlovchi moddalar 0,44-
0,66, mineral moddalar 0,8 (temir va mis ko‘proq). SHuningdek, behi tarkibida
S
1
,V,V
2
va boshqa vitaminlar uchraydi. YAngi uzilgan behi mevasidan kamqonlik va
boshqa kasalliklarda foydalaniladigan tarkibida temir moddasi ko‘p bo‘lgan
ekstraktlar tayyorlanadi.
Behilar pishish muddatiga qarab ertapishar va kechkipishar turlariga bo‘linadi.
Behilarning ertapishar navlari sentyabr oyida, kechkipishar navlari esa oktyabr oyida
yig‘ib-terib olinadi. Ularning kechkipishar navlarini 4-8 oy saqlash mumkin. Saqlash
jarayonida behi mevasi biroz yumshaydi, taxirligi kamayadi va o‘ziga xos xushbuy
hid paydo qiladi. Shu sababli, murabbo, jem va boshqa mahsulotlar olish uchun
uzoqroq saqlangan mevalardan foydalanish maqsadga muvofiqdir.
Xo‘jalik botanik belgilari bo‘yicha behilar ham ikki pomologik guruhga
(GOST 21715-76), sifati bo‘yicha esa 1-chi va 2-chi tovar navlariga bo‘linadi.
Ularning sifatini aniqlashda tashqi ko‘rinishi, katta-kichikligi, pishib etilganlik
darajasi va ruxsat etiladigan chetlanishlar darajasi kabi ko‘rsatkichlariga katta e’tibor
beriladi. Eng katta ko‘ndalang kesimining diametri 1-navida kamida 60 mm, 2-navida
esa kamida 45 mm bo‘lishi kerak. Respublikamizda behilarning Non behi, Baxri,
Turush, shirin, Samarqand kabi navlari etishtiriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
