21
3. Danakli mevalarining sifatiga qanday talablar qo‘yiladi?
4. YOng‘oq mevalarining sifatiga qanday talablar qo‘yiladi?
5. Subtropik
mevalarining sifatiga qanday talablar qo‘yiladi?
Ho‘l sabzavotlarning sifat ekspertizasi
Tuganak mevali sabzavotlar
Tuganak mevali sabzotlarga kartoshka, batat, topinambur kiradi.
Kartoshka. Eng ko‘p
tarqalgan sabzavotlardan hisoblanib, oziq-ovqat
mahsulotlari balansida muhim o‘rinlarni egallaydi. SHu sababli ham kartoshkani
ikkinchi non deyishadi.
Kartoshka tuganagi shakli o‘zgargan poyadir. CHunki, u er osti poyaning yon
kurtaklaridan rivojlangan oqpoya (stolon) uchida oziq-moddalarning to‘planishi
natijasida kengayib hosil bo‘ladi. Tuganakning yuzasida ko‘zlari bo‘lib, ularning har
birida 3-4 tadan kurtagi bo‘ladi. YAngi tuganak ustida osongina artiladigan po‘sti
bo‘ladi. Keyinchalik esa tuganakni po‘choq deb yuritiladigan ko‘p qatlamli to‘qima
qoplab oladi. Tuganakning po‘sti tuganakni nam yo‘qotishdan, mikroorganizmlar
ta’siridan va tashqi noqulay sharoitlardan saqlaydi.
Tuganakning biokimyoviy tarkibi 75 foiz suv va 25 foiz quruq moddadan
iborat. Quruq moddaning 70-80 foizi kraxmal bo‘lib, tuganakda uning miqdori 20-
25%, oqsil – 1,5-3,0%, qandlar – 0,5-1,0,8%, klechatka – 1,0%, yog‘ – 0,2-0,3%, kul
moddasi – 0,8-1,0% ni tashkil etadi. Bundan tashqari kartoshka vitaminlar (S, V
1
, V
2
,
RR, K) va mineral elementlar manbaidir. Ayniqsa, yosh pishmagan tuganaklar S
vitaminini, ya’ni askorbin kislotasini 40 mg % gacha saqlaydi. Tuganak pishganda va
kartoshkani saqlash jarayonida S vitaminining miqdori kamayib boradi.
Nish urib ko‘karib qolgan tuganaklarda zaharli glyukoalkaloid-solanin hosil
bo‘ladi. Uning miqdori 100 g tuganakda 20 milligrammdan oshsa, odam va
hayvonlar
uchun zaharlidir. Kartoshka tuganagi suvda qaynatilganda solanin miqdori ancha
kamayadi.
Kartoshkaning qaysi sohada ishlatishga mo‘ljallanganligiga qarab, ular shartli
ravishda xo‘raki, texnikaviy va universal navlarga bo‘linadi.
Kartoshkaning xo‘raki navlarining mazasi yaxshi yupqa po‘choqli, shakli esa
dumaloqroq, eti esa oq, archilganda va to‘g‘ralganda tez qorayib qolmaydi.
Kartoshkaning xo‘raki navlarida tarkibida kraxmal miqdori 14-18 foizni tashkil etadi.
Kartoshkaning texnikaviy navlari tarkibida kraxmalning miqdori yuqori
bo‘lib, bu navlar asosan kraxmal va spirt ishlab chiqarish uchun foydalaniadi.
Kartoshkaning universal navlari esa ham xo‘raki navlarga, ham texnikaviy
navlarga qo‘yiladigan talablarga javob beradi. SHu sababli bu navlar ikkala
maqsadlarda ham ishlatilishi mumkin. O‘zbekiston Respublikasida ekiladigan navlar
asosan xo‘raki navlar hisoblanadi. Unib etilish davriga qarab kartoshka navlari
ertapishar, o‘rtapishar va kechpishar navlarga bo‘linadi.
O‘zbekistonda rayonlashtirilgan va keng tarqalgan ertapishar kartoshka
navlariga Belorusskiy ranniy, Zarafshon, Nevskiy, Ramona, Sante, Kosmos navlarini,
23
Kartoshkaning yuqorida keltirilgan sifat ko‘rsatkichlarini aniqlashda
kartoshkani qabul qilish va sifatini aniqlash uslublari keltirilgan GOST 7194-81
standartidan foydalaniladi. Mazkur standartda avtoulovlardan, yashiklarda,
konteynerlarda, qoplarga joylashib keltirilgan kartoshkalardan sifat ekspertizasini
o‘tkazish uchun namunalar olish qoidasi va sifat ko‘rsatkichlarini aniqlash tartibi va
usullari keltirilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: