O‘zbekiston respublikasi oliy va

Meva va sabzavotlarning sifat gradatsiyalari. 
YAngi  uzilgan  meva-sabzavot  mahsulotlari  sifati  bo‘yicha  standart  talabiga 
javob  beradigan,  standart  talabiga  javob  bermaydigan,  ya’ni  nostandart  va  ovqatga 
ishlatib bo‘lmaydigan (chiqit) kabi guruhlarga ajratiladi. 
Standart  mahsulotlar    deb    shunday  mahsulotlarga  aytiladiki,  ular  hamma 
ko‘rsatkichlari  bo‘yicha  amalda  qo‘llanilayotgan  standartlar  va  texnik  shartlar 
talabiga to‘liq javob beradi.  
Nostandart mahsulot deb yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan me’yorlardan ko‘proq 
darajada nuqsonlari bo‘lgan mahsulotlarga aytiladi. Masalan, standart kartoshkalarda 
5% gacha mexanik jarohatlangan tuganaklar bo‘lishiga yo‘l qo‘yiladi. Agar kartoshka 
tuganaklarining  5%  dan  ko‘prog‘i  mexanik  jarohatlangan  o‘lsa,  u  holda  kartoshka 
massasi nostandart deb  topiladi.  
Chiqit-standart talabi bo‘yicha yo‘l qo‘yilmaydigan katta nuqsonga ega bo‘lib, 
iste’mol  qilish  inson  xayoti  uchun  xavfli  bo‘lgan  mahsulotdir.  Xususan,  chirigan 
meva  va  sabzavotlarda  hosil  bo‘ladigan  aflotoksin  va  mikotoksinlar  inson 
organizmiga zararli ta’sir ko‘rsatib, kasalliklarni keltirib chiqarishi mumkin. 
Aniqlangan katta nuqsonlarni bartaraf etish mumkinligi va mumkin emasligiga 
qarab  esa  mahsulotni  absolyut  chiqitlar  kabi  guruhlarga  ajratish  mumkin.  Agar 
mahsulotning  50%  dan  kamroq  qismi  kasallikka  chalingan  bo‘lsa,  bu  mahsulotni 

---

 
13 
texnik chiqit deb qaralib, meva yoki sabzavotning buzilmagan qismini qayta ishlash 
maqsadga muvofiq hisoblanadi.  
Bir  necha  tur  meva  va  sabzavotlarning  standart    mahsuloti  tovar  navlariga 
bo‘linadi.  
Sort  –  bu  ma’lum  tur  mahsulotlarning  bir  yoki  bir  nechta  sifat  ko‘rsatkichlari 
bo‘yicha me’yoriy xujjatlarda o‘rnatilgan sifat gradatsiyasidir. 
Mevalarning  tovar  navlarini  aniqlashda  qo‘llaniladigan  sifat  ko‘rsatkichlariga 
ularning  tashqi  ko‘rinishi,  shakli,  rangi,  meva  boldoqligi,  yo‘l  qo‘yiladigan 
chetlanishlar, kam hollarda esa pishganlik darajasi kabi ko‘rsatkichlari kiradi. 
 
Urug‘li,  danakli,  xurma,  yong‘oq  mevalari,  uzum,  kartoshka,  sabzi,  lavlagi, 
karam,  chakana  savdo  tarmoqlarida  sotiladigan  bosh  piyozlar  tovar  navlariga 
bo‘linadi. 
Erta pishar olma, noklar, behi, hamma danakli mevalar, xurma, bodom, yunon 
yong‘og‘i,  uzum,  anorlar  ikki  tovar  navlari  (1-chi  va  2-chi)  bo‘linadi.  Kechpishar 
olma va nok mevalari esa to‘rt tovar navlariga (oliy, 1, 2, 3-chi) bo‘linadi. 
Urug‘li  (erta  pishar  olmadan  tashqari)  va  danakli  mevalar  botanik  navining 
qimmatligiga  qarab  ikki  pomologik  navga  (1-chi  va  2-chi),  uzumlar  esa  uch 
pomologik navga bo‘linadi.