Tarmoqlarning xalqaro ixtisoslashganligini aniqlash uchun quyidagi
formuladan foydalanish mumkin:
Yuqoridagi eksportga ixtisoslashuv koeffitsienti orqali ma‘lum bir
mamlakatning xalqaro ixtisoslashgan tovarlari va tarmoqlarini aniqlash imkoni
tug‘iladi. Kt≥1 bo‘lsa, tarmoq ma‘lum tovarlar yoki tovarlar guruhi bo‘yicha
xalqaro ixtisoslashgan deyiladi, agar Kt < 1 bo‘lsa, tarmoqni xalqaro ixtisoslashgan
deyishga asos kam bo‘ladi.
Mehnat taqsimoti xalqaro doiraga chiqqach, dastlab mahsulot ishlab chiqarish
bo‘yicha, so‘ngra mahsulotning turli qismlari va hatto ayrim detallarini ishlab
chiqarish bo‘yicha korxonalarning ixtisoslashuvi yuz beradi. SHunday sharoitda
mahsulot yaratish uchun ixtisoslashgan mehnatning xalqaro miqyosda bir-biriga
bog‘lanishi yuzaga keladi. Bu mehnat kooperatsiyasi doirasi kengayib, milliy
doiralardan chiqib, baynalminal tus olishini bildiradi.
Mehnat kooperatsiyasi(MK) - ixtisoslashgan mehnat faoliyatining o‘zaro
birlashib, yaxlit mehnat jaroyonini tashqil etishidir. U kishilar faoliyatining
mahsulot yaratish yoki xizmatlar ko‘rsatish yo‘lida uyg‘unlashuvini bildiradi.
MK ning eng oliy shakli bu xalqaro mehnat kooperatsiyasi(XMK) bo‘lib, u
mehnat taqsimotining baynalminal ko‘lamda birlashishini mujassamlashtiradi.
XMK ning asosiy belgilarini quyidagicha ajratib ko‘rsatishimiz mumkin:
* tomonlar o‘rtasida o‘zaro hamkorlik shart-sharoitlarining oldindan
shartnoma asosida kelishib olinishi;
* turli mamlakatlar hamkor-korxonalarining ma‘lum, o‘zaro kelishilgan soha
bo‘yicha xo‘jalik faoliyatini muvofiqlashtirib turilishi;
* ishlab chiqarish kooperatsiyasining bevosita sub‘ekti sifatida turli
mamlakatlarning korxona/firma/lari ishtirok etishi;
* tayyor mahsulot, texnalogiya, qismlar ishlab chiqarishning shartnoma
asosida kelishib olinishi;
* ishtirokchilar o‘rtasida topshiriqlarning o‘zaro kelishilgan dastur asosida
taqsimlanishi, hamda ularning ishlab chiqarish ixtisoslashuvini ta‘minlash.
Respublikamizning jahon hamjamiyatiga qo‘shilishining shart-sharoitlari va
tashqi iqtisodiy faoliyatini amalga oshirish imkoniyatlari mustaqilligimizni qo‘lga
kiritish bilan vujudga kela boshladi. Vujudga kelgan vaziyat tashqi iqtisodiy
majmuani boshqarishning o‘ziga xos tizimini shakllantirish, aloqalarni yo‘lga
qo‘yish borasida qoida va tamoyillarni ishlab chiqish, respublikamizning jahon
iqtisodiy hamjamiyatiga qo‘shilish yo‘llarini belgilashni taqazo etdi.
Respublikamiz prezidenti I.Karimovning ―O‘zbekiston - bozor munosabatlariga
o‘tishining o‘ziga xos yo‘li‖, ―O‘zbekistonning o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘li‖,
―O‘zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo‘lida‖ va ―O‘zbekiston XXI
asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari‖
asarlarida tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirishning asosiy tamoyillari o‘z
aksini topgan. ―O‘zbekiston o‘zining tashqi siyosatini ishlab chiqish va amalga
oshirishda milliy xususiyatlaridan kelib chiqib, yaratilgan tamoyillarga qat‘iy rioya
qiladi, ularni boyitib va kengaytirib borib, tashqi siyosiy hamda iqtisodiy
faoliyatning asosiy yo‘nalishlarini qat‘iyat va izchillik bilan turmushga tadbiq
etadi‖
1
, deb ta‘kidlaydi Prezidentimiz.
O‘zbekistonning xalqaro mehnat taqsimotida va jahon xo‘jalik aloqalarida
ishtirok etishining asosi ochiq turdagi iqtisodiyotni vujudga keltirishdir. Hozirgi
kunda O‘zbekistonni 170 ga yaqin davlat tan oldi, dunyodagi 120 dan ortiq
mamlakat bilan rasmiy diplomatik aloqalar o‘rnatilgan, Toshkentda 35 dan ortiq
mamlakatning elchixonalari faoliyat olib bormoqda. Bugungi kunda mamlakatimiz
to‘la huquqli asosda eng obro‘li va nufuzli xalqaro tashkilotlarga a‘zo, masalan:
BMT ning iqtisodiy muassasalari, Xalqaro valyuta fondi, Jahon banki, Xalqaro
mehnat tashkiloti, yevrupo qayta tiklash va taraqqiyot banki, Xalqaro moliya
korporatsiyasi, Osiyo qayta tiklash va taraqqiyot banki, hamdo‘stlikning
mintaqaviy iqtisodiy tashkiloti va boshqalar. Bundan tashqari Umumjahon savdo
tashkiloti (VTO) ga kuzatuvchi maqomini oldi. Agar respublikamiz bu tashkilotga
haqiqiy a‘zo bo‘lib qo‘shilsa, uning ishtirokchilari bo‘lgan 128 ta mamlakat bilan
savdo-sotiq qilish uchun imkoniyat va imtiyozlarga ega bo‘ladi.
Mavjud imkoniyatlardan samarali va oqilona foydalanish natijasida
respublikamizning kuch va qudratini, iqtisodiy salohiyatini oshirish, xalqaro
mehnat taqsimotida o‘z o‘rnini egallashida iqtisodiyotning ustuvor yo‘nalishlarini
rivojlantirish, import o‘rnini bosadigan va eksportga mo‘ljallangan mahsulotlar
assortimenti, hajmini kengaytirish bugungi kunning asosiy vazifasidir.
1- jadvalda respublikamizning tashqi savdo oboroti to‘g‘risidagi ma‘lumotlar
keltirilgan. Jadvaldan ko‘rinib turibdiki mamlakatimizning tashqi iqtisodiy
faoliyati yil sayin kengayib bormoqda. Masalan, yalpi tashqi savdo oboroti 2010
yilda 21842,4 mln.doll.ni tashqil qildi, bu 1997 yildagiga nisbatan 4.1 barobarga,
2008 yilga nisbatan esa 14,1% ga o‘sdi. Mustaqil hamdo‘stlik davlatlari bilan
savdo-sotiq 2010 yilda 9424.5 mln.doll.ni tashqil qildi Uzoq xorij mamlakatlari
bilan savdo aloqalari jadal o‘smoqda, 1997 yilda bu ko‘rsatkich 2199.4 mln.doll.ni
tashqil etgan bo‘lsa, 2010 yilda esa bu 5,6 martaga oshdi. Sof eksport 2010 yilda
ijobiy saldoga ega bo‘lib, 4246,6 mln.doll.ni tashqil qildi.
1- jadval.
Do'stlaringiz bilan baham: 
