O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta

Chaqirib  olinmaydigan  akkreditiv  deb    mablag‘  oluvchini  roziligini  olmasdan 

---

77 
 
turib  bekor  qilib  bo‘lmaydigan  akkreditivga  aytiladi.  Akkreditiv  operatsiyasini 
amalga  oshirishda  qatnashuvchi,  xizmat  ko‘rsatuvchi  bank,  emitent-bank  iltimosiga 
ko‘ra,  chaqirib  olinmaydigan  akkreditivni  tasdiqlab  berishi  mumkin.  Mazkur  holat, 
xizmat  ko‘rsatuvchi  bank  o‘z  zimmasiga,  akkreditiv  shartlariga  muvofiq  to‘lovni  
amalga  oshirish  majburiyatini  olishini  bildiradi.    Chaqirib  olinmaydigan  akkreditiv, 
ayniqsa,  xizmat  ko‘rsatuvchi  bank  tomonidan  tasdiqlangan  akkreditiv,  mazkur  bank 
roziligisiz o‘zgartirilishi yoki bekor qilinishi mumkin emasligi tabiiydir.  
  
Yuqorida  aytb  o‘tilganidek,  benetsifar  uchun  ikkita  bog‘liq  bo‘lmagan 
majubriyat mavjuddir: 
1) Akkreditiv ochgan bankning majubriyati 
2) Akkreditiv tasdiqlagan bankning majburiyati. 
Akkreditivdan  foydalanish  shartlari  belgilanishi  kerak  va  ularni  noto‘g‘ri 
izohlashga  imkoniyat  bermaslik  zarur.  Hamda,  mablag‘  oluvchi  uchun  akkreditiv 
bajarilishi borasida to‘sqinlik qiladigan shartlardan holi bo‘lishi kerak. 
Akkreditiv bo‘yicha avans to‘lov shakli mavjud – bu qo‘simcha shartli to‘lovdir, 
bu    sotuvchi  uchun  maxsus  imtiyoz  demakdir.  Mazkur  holat,    tovarni  akkreditiv 
hujjatlarni  yuborilishigacha  tovarni  jo‘natish  uchun    bankga    akkreditivning  bir 
qismini  avans  shaklida  to‘lash  imkonini  beradi.  Mazkur  to‘lov  tavakkalchiligi 
akkreditiv ochgan shaxs zimmasiga tushadi. 
Umuman,  akkreditivlar  amaliyotda  turli  shakllarda  uchraydi.  Birinchi  qarorni, 
aynan  akkreditivning  asosiy  shaklini  tanlab  olish  borasidagi  qarorni,  odatda, 
shartnoma  bo‘yicha  muzokaralar  olib  borish  jarayonida  qabul  qilinadi.  Ikki 
tomonning manfaatini ko‘zlab, akkreditiv shartlarini  aniq va lo‘nda bayon etiladi.  
Takidlash  joizki,  xaridor  akkreditivni  ochgandan  keyin  ham  uning  shartlari 
shartnomada    belgilab  ketirilgan  shartlarga  mosligini  yana  bir  bora  ishonch  hosil 
qilmoq  zarur.  Akkreditivdan  foydalanishga  imkon  bermaydigan  arzimagan 
o‘zgartirishlar  kiritilsa  ham,  sotuvchi  xaridordan  akkreditiv  shartlarini  shartnoma 
shartlariga  moslashtirishni  talab  etishi  lozim.  Agar  akkreditivning  shartlari  aniq 
bajarilmasa,  bank  tomonidan  uning  taminoti  bekor  qilinishi  hamda,  hujjatlarda 
arzimagan o‘zgarishlar bo‘lsa ham ularni qabul qilmasligi mumkin.   
Shartnomalar  ishonchli,  o‘zaro  manfaatli,  barqaror  va  ishtirokli  bo‘lishi 
zarur.Hisob-kitobning  akkreditiv  shakli  xalqaro  savdoda  eng  keng  tarqalgan 
shaklidir.  Shu  bois,  adabiyotda  xalqaro  akkreditiv  bitimlarining  huquqiy  mohiyati 
tahliliga  katta ahamiyat berilmoqda.  
Hisob-kitobning akkreditiv shaklida akkreditivni boshqarayotgan mijoz (import 
qiluvchi)  topshirig‘i  bilan  faoliyat  ko‘rsatayotgan  bank  (emitent-bank)  mijozining 
hisob  raqamidan  (eksport  qiluvchiga)  akkreditivda  belgilangan  hujjatlari,  avvalam 
bor,  tovarni  topshirish,  yuk  tashib  olish  uchun  qabul  qilinganligi  haqida  hujjatlar 
topshirilgandan  so‘ng  uning  kontragent-benefistiriga  mablag‘  o‘tkaziladi.  Emitent-
bank (xaridorning banki) sotuvchi mamlakatida joylashgan boshqa bankni jalb etadi, 
mazkur  bank  akkreditiv    bitimda    xizmat  ko‘rsatuvchi  bank  sifatida  qatnashadi. 
Aynan  mazkur  bank  eksport  qiluvchi  bilan  ishlaydi,  undan  hujjatlarni  qabul  qilib 
oladi  va  ular  asosida  to‘lovni  amalga  oshiradi.  “Biroq,  xizmat  ko‘rsatuvchi  bank 
hujjatlarni  qabul  qilib  olish  va  ularni  teksirish  bo‘yicha  majburiyatlarini  bevosita 

---

78 
 
akkreditiv  asosida  emas,  balki,    munosib  topshiriq  bergan,  emitent-bank  bilan 
korrespondent munosabatlari asosida  bajaradi” 
“Akkreditiv”  tushuncasi  asosan  ikki  ma’noda  ishlatiladi:  birinchidan,  hisob-
kitobning  bir  shakli  sifatida;  ikkinchidan,  emitent-bankning  benefistar  oldidagi 
majburiyati, avvalom bor pullik majburiyati sifatida.  
Akkreditiv operatsiyasining mohiyati quyidagi ketma-ketlikda namoyon bo‘ladi:  
1) xaridor (import qiluvchi)  savdo-sotiq shartnomasiga asosan o‘z bankiga sotuvchi 
foydasiga  akkreditiv  ochishga  oid    iltimos    bilan  murojaat  etishga  majbur;  mazkur 
bosqichda  to‘lov  amalga  oshirilishiga  asos      bo‘luvchi  hujjatlar,  to‘lov  miqdori, 
akrreditivning boshqa shartlari borasida kelishuvlar tasdiqlanadi;  
2) xaridorning banki, xaridor topshirig‘ini bajarib,  sotuvchi banki bilan muloqotga 
kirishadi  (odatda,  banklar  o‘rtasida  korrespondent  munosabatlar  mavjud  bo‘ladi); 
sotuvchining  bankiga  akkreditivni  bajarilish  borasida  pul  mablag‘i  o‘tkaziladi  hamda 
sotuvchining  banki  sotuvchi  to‘lovni  qanday  shartlarda  bajarilishi  mumkinligi  haqida 
xabar beriladi; 
3) sotuvchining banki sotuvchiga uning foydasiga akkreditiv ochilgani haqida xabar 
beradi  hamda  unga  akkreditiv  shartlarini  ma’lum  qiladi,  avvalam  bor,  to‘lov  amalga 
oshirilishi uchun zarur hujjatlar ro‘yxatini taqdim qiladi;  
4) sotuvchi (eksport qiluvchi) tovarni yetkazib berib hamda yuk tushirish (masalan, 
konosament,  yuk  to‘g‘risidagi  xat)  va  boshqa  hujjatlarni  qabul  qilib  olib,  ularni  o‘z 
bankiga tadim  qiladi;  
5)  sotuvchining  banki  qabul  qilib  olingan  hujjatlarni  akkreditiv  shartlari  bilan 
solishtirib,  ularga  mos  tushgan  holda  to‘lovni  amalga  oshiradi,  yani  sotuvchi  hisobiga  
belgilangan  pul miqdorini o‘tkazadi;  
6)  sotuvchidan  olingan  hujjatlarni  sotuvchiga  xizmat  ko‘rsatayotgan  bank  xaridor 
bankiga yuboradi. U  o‘z navbatida, ularni xaridorga tovarni  olish uchun topshiradi. Yuk 
tashuvchi  tovarni  taqdim  etilgan  hujjatlar  evaziga  yuk  tashish  shartnomasi  shartlariga 
asosan topshiradi.      
O‘zbekiston  Respublikasi  tashkilotlari  tomonidan  eksport  qilinuvchi  tovarlar 
bo‘yicha hisob-kitob qilish  uchun akkreditivlar xorijiy banklar tomonidan xorijiy xaridor-
firmalar  topshirig‘i  bilan  mamlakatimiz  sotuvchilari  foydasiga  ochiladi.  Bu  yerda 
O‘zbekiston  Respublikasi  banklari  xizmat  ko‘rsatuvchi  banklar  sifatida  ishtirok  etadi. 
Bunday  shartnomalar  bo‘yicha  O‘zbekiston  Respublikasi  banklari  konosament,  sug‘urta 
polisi  va  trattalarning  teskari  tomonida,  hujjatlar  yuborilayotgan  xorijiy  bank  foydasiga 
uzatish  yozuvi  qo‘yiladi.  O‘zbekiston  Respublikasiga  import  qilinuvchi  tovarlar  uchun 
hisob-kitob    akkreditivi  mahalliy  xaridor  tomonidan  O‘zbekiston  Respublikasi  bankida 
xorijiy  sotuvchi-firma  foydasiga  ochilishi  kerak.  Bu  holda  xizmat  qiluvchi  bank  sifatida 
xorijiy banklar ishtirok etadi. Demak, aynan xorijiy bank o‘z mijozi – xorijiy xaridordan 
konosament,  sug‘urta  polisi  va  trattani  qabul  qilib  bo‘lganidan  so‘ng  ular  asosida 
O‘zbekiston  Respublikasi  banki  (emitent-bank)  foydasiga  indosamentni  (moliyaviy 
rag‘batlantirishni) amalga oshiradi.  
 

---

79