O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta

Valyuta  tavakkallari  (xavflari)  turlari.  Xozirgacha  biz  valyuta  tavakkali 
tushunchasini    bir  iqtisodiy  operatsiyaga  nisbatan  ko‘rib  keldik.  Agar  TIM  a’zolari  
talab  va  majburiyat  bilan  ko‘plab  chet  el  valyutasida  ifodalangan  operatsiyalarni 
amalga  oshirishar  ekan.  Ular  operatsiyalarning  barcha  hajmi  bo‘yicha  emas,  balki 
ochiq valyuta mavqei bo‘yicha tavakkal qilishadi. 
Ochiq  valyuta  mavqei  valyuta  tavakkali  bilan  bog‘liq  bo‘lib  banklarning 
qo‘shimcha  foyda  yoki  zarariga  olib  keladi.  Shuning  uchun  ham  ko‘pchilik 
mamlakatlarda  ochiq  valyuta  mavqeining  o‘lchamini  davlat  moliyaviy  organlari 

---

114 
 
soladi. 
Valyuta  tavakkalining  paydo  bo‘lishi  shartlari  avvalo  tashqi  savdo  va  kredit 
bitimlari  bilan  bog‘liq  aniq  valyuta  operatsiyalarining  yo‘qotishlariga  olib  kelishi 
mumkin. 
Bunday  valyuta  tavakkallarini    birinchi  turga  kiritish  zarur,  aniqroq  aytganda 
naqd valyuta yo‘qotishlari deyiladi. 
Valyuta  tavakkalining  ikkinchi  tipi  bu  tashqi  savdo  bitimlari  bilan  bevosita 
bog‘liq  bo‘lmay,  balki  firma  balansining  aktiv  va  passiv  moddalarini  qayta 
baholashda paydo bo‘ladigan valyuta tavakkalidir. 
Valyuta  tavakkalining  ikki  turi    turlicha  aks  etadi.  Birinchi  tipdagi  valyuta 
tavakkali aniq tashqi savdo operatsiyalari natajalarini rejalashtirilganlaridan og‘ishga 
olib  keladi.  Buxgalter  hisobi  nuqtai-nazaridan  qaralsa  bunday  turdagi  og‘ishlar 
qandayligicha  mavjud  bo‘lmasin  moliyaviy  hisob-kitoblarda  aks  etmaydi.  Birinchi 
turdagi  valyuta  tavakkalini  hisobga  olishda  faqat  analitik  hisobga  olish  tizimidan 
foydalanish mumkindir. 
Valyuta  tavakkalining  ikkinchi  turi    buxgalter  hisobida  bevosita  aks  etadi. 
Shuning uchun zararlarning buxgalterlik hisobi deb atalishi mumkin. 
Yuqoridagi aytilganlarni amaliyotga tadbiq etishda quyidagicha amalga oshirish 
mumkin.  Agar  korxona  balans  hisobidagi  valyuta  mablag‘larini  tashqi  iqtisodiy 
bankda harakatsiz ushlab tursa, har xaftada  yangi kopirovkasi chiqishi bilan korxona 
aktivlarini  qayta  baholash  sodir  bo‘ladi.  Kurslar  orasidagi  franklar  esa  to‘g‘ri  va 
bevosita  foyda  va  zararlar  hisobiga  kiritiladi.Naqd  zararlarning  valyuta  yo‘qotishi 
tashqi savdo operatsiyalariga ta’sir ko‘rsatuvchi omil sifatida ko‘p amaliy ahamiyatga 
egadir.