O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta

6.6. Xalqaro lizing shartnomalarining kollizion masalalari 
 
O‘zbekiston  Respublikasihuquqida  lizing  ijara  shartnomalarining  bir  turi  sifatida 
qabul qilinadi. ( FK 34-bobining 6 §). Demak, O‘zbekiston Respublikasi shu yili  xalqaro 
lizing  shartnomasi  borasida  nizolarni  ko‘rib  chiqqanda,  tomonlarning  kelushivi  mavjud 
bo‘lmasa,  ijaraga  beruvchining  huquqini  ishlatadi  .    O‘zbekiston  Respublikasi  huquqini 
qo‘llash  mumkin  bo‘lganda  shu    FK  lizing  haqidagi  me’yorlariga
   
  ijara  to‘grisidagi 
umumiy  qoidalarga  (34-bobning  1-§),  «Lizing  to‘g‘risida»gi  FK  qoidalariga    keltirilgan 
tartibda  murojaat  etishi  mumkin.  Bunda,  umumiy  qoidalarga  muvofiq,  “Lizing 
to‘g‘risidagi»  qonun      FK  ga  (lizing  haqidagi  qoidalarga    ham,  ijara  haqidagi  umumiy 
qoidalarga  ham) zid bo‘lmagan ish MDHni  ishlatish zarur.  
UNIDRUA 
Konvensiyasida 
lizing 
asbob-uskunalarini 
yetkazib 
berish 
munosabbatlari  tartibga  solinmagani  bois,  bu  kamchilik  qo‘llanishi  mumkin  bo‘lgan 
milliy  huquq  yordhamida  bartaraf  etilish  zarur.  Ma’lum  darajada,  bu    kamchilikni  
yuqorida  qayd  etilgan  davlataro  lizing  haqidagi    MDH    1998-  yildagi  Konvensiyasi 
bartaraf  etishga urinmoqda. 
Savol  tug‘iladi:    kollizion  me’yorlar  asosida    tanlab  olingan,  yo‘llanishi  mumkin 
bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligi  butun xalqaro lizing bitimiga, jumladan, 
lizing  asbob-uskunalarini  yetkazib  berish    bo‘yicha  shartnomalarga  qo‘llaniladimi  yoki 
faqat  bevosita  lizing  shartnomasiga    qo‘llaniladimi?  Javob  huquqshunos  mazkur 
shartnomani tasniflashda qanday pozitsiya egalashiga bog‘liqdir. Agar, lizing umumiy uch 
tomonlama  bitim  sifatida  ko‘rilsa,    unda  lizing  (ijara)    shartnomasiga  qo‘llanaladigan 
huquqlar,  yuk  yetkazib  berish  shartnomasiga  qo‘llaniladi.  Agar,  yuk  yetkazib  berish  
shartnomasi  va  lizing  shartnomasi  ikkita  mustaqil  bitim  bo‘lsa,  unda      yuk  yetkazib 
berishga  doir  qo‘llanadigan  huquq  aloxida,  sotuvchi  mamlakatining  huquqiga  bog‘liq 
ravishda belgilanishi kerak. 
Agar  qo‘llanadigan  huquq  to‘g‘risidagi    masala  xorijda  ko‘tarilsa,  bu  yana 

---

98 
 
qiyinchiliklarga  olib  keladi.  Chunki  bu  turli  mamlakatlarning  qonunchiligida  va 
amaliyotida  lizingning huquqiy mohiyatiga turlicha yondashuvlar  bilan bog‘liq. Lizing 
yoki  ijaraning  bir  turi  sifatida  qabul  qilinadi,  yoxud  shart  bilan  sotish  sifatida,  yoxud 
mustaqil shartnoma sifatida qabul qilinadi.  Lizingga monografik tadqiqotini bag‘ishlagan 
E.V.  Kabatova  uning  yuridik  mohiyati  talqini  xorijiy  huquq  bo‘yicha    hujjatlar  bilan 
ta’minlagan. Muallif, xorijiy mamlakatlar qonunchiligida va amaliyotida lizingga ikkita 
yondashuvni  ta’kidlaydi: birinchi holda lizing fuqarolik huquqining an’anaviy institutlari 
– ijara shartnomasi, savdo-sotiq shartnomasi, kafolat shartnomasi – sifatida tahlil qiladi; 
boshqa holda – shartnomaviy munosabatlarning mustaqil turi sifatida tahlil qiladi. 
Bu  holni  lizing  shartnomasiga  qo‘llaniladigan  huquqini  tanlash  vaqtida,  jumladan 
UNIDRUA  Konvensiyasi  qoidalariga  nisbatan  milliy  qonunchilikni  subsidiar 
qo‘llashda  hisobga  olish  kerak.  Lizingni  ikkita  shartnoma  –  savdo-sotiq  va  ijara 
shartnomasi  –  majmuasi  sifatida  tasniflashda,  mazkur  shartnomalar  mustaqil 
kollizion bog‘lanishlarga yo‘naltirilganda majburiy statusining bo‘linishi muammosi 
muhim ahamiyat kasb etadi.  
Biroq, xalqaro lizingni ikkita shartnoma majmuasi sifatida tasniflash baribir, bizning 
fikrimizcha,  1980  yildagi  tovarlarni        xalqaro  savdo-sotiq    shartnomalari  to‘g‘risidagi 
Vena Konvensiyasi qoidalarini qo‘llashga imkoniyat bermaydi.  Bunday xulosani, lizing 
shartnomasiga ko‘ra, ijarachi sotuvchiga nisbatan, u savdo-sotiq shartnomasi ishtirokchisi 
bo‘lmasa ham, ma’lum huquqilarni qo‘lga kiritishi haqidagi fakt ham tasdiqlaydi. Undan 
tashqari, 1980 qo‘llaniladimi Vena Konvensiyasining ma’nosiga ko‘ra, uning tuzuvchilari , 
lizing  shartnomasi  doirasida  amalga  oshiriladigan  asbob-uskuna  yetkazib  berish 
shartnomalariga  qo‘llash niyatlari yo‘q edi.