O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta

1.5. Tashqi savdo shartnomalarining asosiy turlari 
 
Tashqi savdo shartnomalarining asosiy turlariga quyidagilarni kiritish mumkin: 
1)  Uzoq  muddatli  (3-5  yil  )-qurilish,qo‘shma  korxonalar,doimiy  tovarlarni 
yetkazib berishga doir. 
2) Yagona tartibdagi –zudlik bilan ukki hamkor o‘rtasidagi tovat ayirboshlashga 
doir. 

---

19 
 
3) Vaqtinchalik   -o‘z vaqtida tovar yetkazib berishga doir. 
4)Maxsus  qurilish-  montaj  ishlari,  texnik  xizmat  ko‘rsatish  ,tovarning  zaxira 
qismlarini  yetkazib berishga doir. 
5) Cheklangan- shartnoma bajarilishiga doir.  
 
K.Smittgoffning  fikriga  ko‘ra:  "Tomonlarning  istaklariga  qarab,  avvalambor, 
rasmiy  talab  qiluvchi    shartnoma  tuzish  uchun  qilayotgan  rasmiy  talabi  ikkinchi 
tomondan  taklifga  olib  kelishiga  bog‘liq.  Ya’ni  shartnomaning  tuzilishi  ko‘proq 
rasmiy  talab  qiluvchi  tomonga  bog‘liq.  Chunki,  ikkinchi  tomonga  rasmiy  talab 
qilgandan  keyin,  u  birinchi  tomonga  taklif  yuboradi.  Bu  taklifni  qabul  qilish  yoki 
qilmaslik, birinchi tomonning ixtiyoridadir. Bitim yirik bo‘lgan xolatlarda  tomonlar 
juda  uzoq  suhbat  quradilar.  Ayrim  hollarda  esa,  suhbat  chog‘ida  tomonlarni    bir 
to‘xtamga kelganliklarini aniqlash qiyin bo‘ladi.  
Tashqi  savdo  bitimlarida  oferta va aksept.
    
Ma’lumki, tashqi  savdo  bitimlari 
oferta  va  akseptlarning  o‘zaro  almashinuvi  natijasida  yuzaga  keladi.    Oferta-  bu 
tashqi  savdo  bitimini    tuzish    maqsadida,  bir    shaxs    tomonidan    boshqa  
mamlakatdagi  shaxsga    yoki    bir  necha  shaxslarga  yo‘llagan  tijorat    taklifidir.  
Aksept- esa  bunday  takliflarning  qabul  qilinishi yoki  rozilikdir. Odatda, oferta va 
akseptlarning  almashinuviga  o‘zaro  og‘zaki  kelishuvlar  to‘sqinlik  qiladi. Chunki, 
undagi    ikki    tomon    o‘rtasidagi    ochiqdan-ochiq  suhbat  tufayli  shartnoma 
tuzilmasligi  ham  mumkin.  Birinchi  bo‘ladigan    aloqa  odatda  rasmiy    talab    yoki  
taklif  ko‘rinishida    bo‘ladi.  Suhbatlar  chog‘ida  bo‘ladigan    kelishuv  (oferta  yoki 
aksept)  bo‘lib  hisoblanmaydi,  agar  shartnoma  tekstiga  kiritilmasa.  Lekin,  ularni 
yuridik  kuchga    ega    emas    deb    ham    hisoblab    bo‘lmaydi.    Agar  shartnoma  
tuzilmasa    va    konfidenstial    axborot    ovoza  bo‘lib  ketsa,  unga    nishbatan    yuridik 
choralar  qo‘llanilishi  mumkin.  
1980  yilda  qabul  qilingan  xalqaro  oldi-sotdi  shartnomalari  haqidagi  Vena 
Konvensiyasining  14-moddasida,  ofertaga  quyidagicha  talqin  beriladi:  "Shartnoma 
tuzish uchun bir yoki bir necha shaxslarga yo‘naltirilgan taklifga-oferta deyiladi. Bu 
taklif yetarli darajada aniq belgilangan bo‘ladi, unda tovarning bahosi va hajmi aniq 
ko‘rsatilishi lozim bo‘ladi". 
Konvensiyada oferta kuchga kirishi yoki  (otziv)ga qarab quyidagi savollarni o‘z 
ichiga olgan:  
1) Oferta adresat tomonidan qabul qilinganida kuchga kiradi. 
2) Oferta qaytarilmas bo‘lsa ham, oferent tomonidan qaytarilishi mumkin. Agar 
qaytarilishi  to‘g‘risidagi  ma’lumot  ofertadan  oldin  yoki  birga  kelsa.  (15-modda, 
Konvensiya). 
Konvensiyaning 17-moddasiga ko‘ra esa, oferta qaytarilmas bo‘lishiga qaramay, 
oferent tomonidan rad etish javobi kelganda, o‘z kuchini yo‘qotadi. 
Aksept  1980 yil  Vena Konvensiyasining  18-modda, 1  punktiga  ko‘ra,  "oferta 
yo‘naltirilgan   adresatning   qo‘yilgan  ofertaga   rozilik  javobidir. Javob  bermaslik 
yoki  harakatsizlik  aksept  bo‘lib  hisoblanmaydi".  Smittgoff  akseptga  quyidagi 
talablarni  qo‘yadi:  "Aksept  shartsiz  va  iborasiz  bo‘lishi  lozim.  Aks  holda  u  birinchi 
martali    oferta    uchun  rad  etish  ma’nosini  anglatadi.  Agar    oferent    izohli    akseptni 
qabul  qilib,  unga  aniq  javob  bermasa,  u  holda  shartnoma  tuzilmaydi.  Oferent 

---

20 
 
o‘zgartirilgan akseptga javob berishga majbur emas. 
Konvensiyaning    19-moddasi,  akseptga  qo‘shimcha  yondashuvlavrni  o‘zida 
namayon  etgan:  "Ofertaga  o‘zida  qo‘shimcha  chegaralashlar  va  boshqa 
o‘zgartirishlarni  aks  ettirgan  aksept,  ofertaga  rad  etuvchi  javobdir  va  u  o‘zi  bilan 
qarshi ofertani namayon etadi". 
Agarda  aksept  kech  kelsa,  unda  nima  bo‘ladi  degan  savol  ham  tug‘ilishi 
mumkin.  Vena  Konvensiyasi  avvalambor,  akseptning  muddati  tugashini  ham   
tartibga  solib  turadi.  Masalan,  Konvensiyaning  20-moddasiga  asosan,  aksept      
uchun  muddatning  tugashi,  oferentning  telegramma  yuborgan  kunidan  yoki     
xatning  sanasidan  hisoblanadi.  Agar  bunday  sana  ko‘rsatilmagan  bo‘lsa,   
konvertdagi      sanadan  boshlanadi.  Ofertaning  muddati  adresat  qabul  qilgan      
paytdan  boshlab,  oferent  tomonidan  telefon,  teletayp  va  boshqa  aloqalar              
orqali  o‘rnatilishi  mumkin.  Bundan  tashqari,  bu  muddatga  ish  bo‘lmagan          
kunlar,  bayram  kunlari  ham  kiradi.  Faqatgina,    xabar  bayram  kuni  yoki  dam         
olish kuni deb bir kunga kachiktirilib qolsagina, u qabul qilinadi. 
Konvensiyaning  24-moddasiga  ko‘ra  esa,  oferta  yoki  aksept  qabul      
qilinganligi  to‘g‘risida  og‘zaki  yoki  yozma  xabar  qilinsa,  qabul  qilingan   
hisoblanadi.