|
5.9. Inkasso. Inkasso uchun xalqaro savdo to‘lovlarining
unifikatsiyalashtirilgan qoidalari
Inkasso tashqi iqtisodiy shartnomalar bo‘yicha hisob-kitob qilishning keng
tarqalgan yana bir shaklidir. Sotuvchi, tovarni yetkazib berib, o‘zining bankiga
(remitent-bank) tovarga oid hujjatlarni (konosament, yuk qog‘ozi va h.k.) va
inkasso varaqasini topshiradi. Unga muvofiq, bank xaridordan to‘lovni qabul
qilib olib uni sotuvchi hisobiga o‘tkazib qo‘yishga oid choralar ko‘rish
majburiyatini oladi. Topshiriqni bajarish uchun remitent-bank xaridorning
mamlakatida joylashgan korrespondent-bankni (inkasso bajarayotgan bank) jalb
etadi. Unga tovar hujjatlarini topshiradi. O‘z navbatida, inkasso bajarayotgan
bank hujjatlarni xaridorga ko‘rib chiqish uchun taqdim etadi. Hamma hujjatlarni
to‘laligicha pul to‘langanidan keyin topshiradi. Bankdan tovar hujjatlarni sotib
olgandan keyin xaridor tovarni yuk tashuvchidan olish imkoniyatiga ega
85
bo‘ladi. Inkasso bajarayotgan bank qo‘lga kiritgan pul mablag‘larini remitent-
bankka yo‘naltiradi, u esa pulni sotuvchi hisobiga o‘tkazadi.
Agar sotuvchi sifatida O‘zbekiston Respublikasi tashkilotlari ishtirok etsa, u
inkasso uchun hujjatlarni O‘zbekiston Respublikasi bankiga taqdim etadi. Keyin
xorijiy xaridorga xizmat ko‘rsatuvchi bankka yo‘naltiriladi. Bu holda, sotuvchi
xorijiy xaridordan to‘lovni O‘zbekiston Respublikasi banki orqali oladi. Buning
uchun xaridor manziliga tovarni tushirib berganligini tasdiqlovchi hujjatlar
taqdim etiladi. Va, aksincha, agar O‘zbekiston Respublikasi tashkiloti xaridor
sifatida ishtirok etsa, unda inkassoga oid hujjatlar xorijiy sotuvchi tomonidan unga
xizmat ko‘rsatuvchi bankga taqdim etiladi. So‘ngra ular O‘zbekiston
Respublikasitashkilotiga xizmat ko‘rsatuvchi bankka kelib tushadi.
Akkreditivdan farqliroq, inkasso vositasida hisob-kitob yuritilganda,
sotuvchining banki ham, xaridorning banki ham sotuvchiga to‘lovni amalga
oshirish majburiyatini olmaydi va hech qanday kafolat bermaydi. Banklar
inkassoga qabul qilinib olingan hujjatlarni tekshirishga ham, t o‘lov uchun ham
masul emas. Ularning vazifalari texnik xususiyatga egadir.Yani bank faqat
xaridor hujjatlarga pul to‘laganidan keyin olingan pulni sotuvchiga topshirish
majburiyatini oladi. Hisob-kitobning inkasso shaklida sotuvchi xaridor pul
to‘lamagunicha, tovarni ololmasligiga to‘liq ishonadi. Demak, sotuvchi
to‘lovlarni taminlash borasida bank kafolati olinmasidan turib, bevosita xaridorga
tovarga oid hujjatlarni (masalan, konosament) topshirishi mumkin emas.
Remitent-bank o‘zining mijozi nomidan va uni hisobidan faoliyat ko‘rsatadi.
Mos ravishda, bunday munosabatlar topshirg‘i shartnomada aks ettiriladi. Remitent
banki inkasso topsirig‘ini bajarish uchun inkassoni bajarayotgan bankni jalb etishi
maxalliy adabiyotda qayta ishonib topsirish deb baholanadi. Inkasso bajaruvchi
bank remitent-bankdan inkasso topshirig‘ini bajarishga sarflagan xarajatlarni
qoplash uchun avans to‘lov talab etishi mumkin. O‘z navbatida, remitent-bankning
topshirig‘ini bajarishga sarflagan mablag‘ini sotuvchi (vakolatli shaxs) to‘laydi.
Akkreditivdan farqliroq, hisob-kitobning inkasso shaklida sotuvchi to‘lovni,
bankga yuk tushirishga oid va boshqa hujjatlarni taqdim etgan zaxoti emas, balki
xaridor banki unga to‘lov o‘tkazganidan keyin oladi. Adabiyotda takidlanganidek,
“hujjatlashtirilgan inkassoda har doim xaridorning tushirilgan yukga pul
to‘lashdan voz kechishi holatlari mavjud .Undan tashqari inkassoga hujjatlar
topshirilgandan to eksport bo‘yicha to‘lovlar kelib tushishi orasida ko‘p vaq
o‘tadi”. Demak, hisob-kitobning inkasso shakli xaridorga qulayroqdir. Chunki
xaridor hisob-kitobni uning manziliga tovar kelib tushgandan keyin amalga
oshiradi. Sotuvchi uchun noqulaydir, chunki tovar tushirib bo‘linganidan keyin
to‘lov amalga oshirilishini ko‘tishi kerak. Hisob-kitobning inkasso shakli savdo-
sotiq shartnomasi ishtirokchilari uchun ma’lum kafolatlar yaratib beradi:
*xaridor, uning manziliga tovarlar tushirib bo‘linganligini tasdiqlovchi
hujjatlar evaziga to‘lovni amalga oshiradi;
*sotuvchida ham kafolat mavjuddir, chunki to‘lov amalga oshirilishiga qadar
hujjatlar inkasso bajarayotgan bank tasarrufida qoladi.
Hisob-kitobning inkasso shaklida bank tomonlar o‘rtasidagi hisob-kitoblarda
86
vositachilik qiladi. Xaridor tomonidan tovar va hisob-kitob uchun javobgar emas.
Akkreditivlar bo‘yicha munosabatlar kabi banklar savdo-sotiqqa oid shartnoma
bandlariga, agar bu bandlar inkasso topshirig‘ida aks etmagan bo‘lsa, bo‘ysunmaydilar.
Ular inkasso topshirig‘ida belgilangan yo‘riqnomalarga, shuningdek, Inkasso bo‘yicha
Do'stlaringiz bilan baham: |
