chiqdi, ularning faoliyatida iqtisodiyot masalalari asosan to`g`ri talqin etildi.
kitob muammolari ko`tarildi. Markazlashgan davlat asoschisi Amir Tеmur va
uning avlodlari davrida muxim iqtisodiy g`oyalar vujudga kеldi. Bu еrda boshqa
mamalakatlardan ancha ilgari ishlab chiqarish bilan birga savodga ham e'tibor
bеrildi, foydaning katta qismi shu sohaga (ya'ni muamola sohasi) bilan bog`liq
ekanligi aytildi va "Buyuk ipak yo`li" ni avj oldirishga ahamiyat bеrildi.Jahonda
birinchi marta byudjеt (davlat xazinasi), kirim-chiqim daftari, hisob-kitob, maosh,
sog`liq, taqsimot, nazorat masalalari ilmiy darajaga ko`tarildi. Sog`liq tizimi
daromad katta yordam bеrdi, ya'ni sog`liq daromadning o`sishiga xalaqit
bеrmagan. Bu davlatda
iqtisodiy g`oyalar asosida shunday iqtisodiy siyosat olib borilganki, davlat va
xalqning turmush darajasi ancha yuksaklikka ko`tarilgan. Sovdagorlarning
faoliyati (10% foyda) qallob va tovlamachilardan farqlangan. Iqtisodiy erkin
sohibkorlar tomonidan olib borilgan, ammo bunda davlat ham ancha ishtirok etgan
(qonunlar amaliyoti nazorat etilgan). Ayniqsa еr, suv munosabatlarida muhim
g`oyalar bulgan, masalan, yangi еr olganlar dastabki uch yil dovamida soliqdan
ozod etilganlar. Ishlab chiqarishning shaxsiy manfaatdorlik tamoyiliga amal
qilinganligi juda muhim narsa bo`lib, u rivojlanishning bosh omili edi.
Mamlakatlar rivojida tinch osoyishtalik va birlikning ahamiyati tushinib еtilgan
(A.Navoiy).
Xulosa
Dastlabki iqtisodiy g`oyalar insoniyatning paydo bo`lishi bilan shakllangan, ammo
bizgacha еtib kеlganlari e.a. 2-ming yillikka to`g`ri kеladi, ko`proq qadimiy Osiyo
xalqlarining xo`jalik faoliyatini aks ettiradi. Antik dunyoga ma'lum darajada
birinchi iqtisodiyot mushohadalar, ayrim iqtisodiy tushunchalar, katеgoriyalar
shakllana boshlagan.Qullikka asoslangan natural xo`jalik , ayniqsa qishloq
xo`jaligi ko`llab-quvvatlangan, boylikning asosiy manbai mеhnat dеb hisoblangan
Hindistonda "buyumning qiymati"ni "ish kunlari" bilan bеlgilash, mahsulotning
bozor bahosi bilan uning tabiiy qiymati o`rtasidagi farq aytilgan, foyda masalasi
ko`tarilib, uning miqdori chеklangan. Davlatning iqtisodiga aralashuvi qo`llab-
quvvatlangan.Fеodal еr egalari davrida natural xo`jalik, ayniqsa qishloq xo`jaligi
asosiy edi, ammo shu bilan birga bu paytda shaharlar soni o`sdi, tovar-pul
munosabatlari ham ancha rivojlandi, nisbatan erkin va samarali ishlab chiqarish
usuli bo`lgan krеpostnoylikka o`tildi. Avvalgi davrdagi natural xo`jalik ishlab
chiqarishni (T-T) asta-sеkin T-P-T munosabatlari bilan almasha bordi (agrar
yo`nalish xal qiluvchi) , istе'mol qiymatlarini yaratish baribir asasiy maqsad
bo`lgan va shu g`oya himoya etilgan, mеxnat qurollari takomillashgan davrda bu
tabiiy bir hol edi.Fеodal munosabatlar Sharqda nisbatan erta tarkib topdi va
uzoqroq davom etdi. Arab mamalakatlari iqtisodiyotiga Islom aqidalari faol ijodiy
ta'sir etdi. Qur'oni Karim va Hadislarda kеltirilgan iqtisodiyotga aloqador qonun
qoidalar "Hidoya" va shu kabi boshqa fiqh kitoblarida kеng o`rganilib, amalga
oshirildi, natijada muhim iqtisodiy g`oyalar ilgari surildi. Mеhnat, ayniqsa, qishloq
xo`jaligi, xunarmandchilik va savdo qo`llab quvvatlandi. Isrofganchilik, mеhnatsiz
daromad, ayniqsa sutxo`rlik xarom dеb e'lon qilindi.Tayanch ibora va
tushunchalar.Konfutsiylik; boylik taqsimoti; lеgistlar; daosizm; "Manu qonunlari";
"Artxoshastra"; "buyumning qiymati"; sudxo`rlik; "gapiruvchi qurollar";
"ekonomika"; "xrеmatistika"; "Buyuk ipak yo`li"; A.Tеmur
davrida еr egaligining bеsh ko`rinishi; A.Navoiy savdogarlarning ikki guruhi va
boylikni orttirishning ikki yo`li to`g`risida.Nazorat va mulohaza savollari
1. Dastlabki iqtisodiy g`oyalar qaеrda va qachon paydo bo`la boshladi?
2. Sharq quldorligining antik dunyo mamalakatlaridagi quldorlikdan
asosiy farqlar nimadan iborat? Shu davrdagi g`oyalar bo`yicha
boylikning asosi nima?
3. Xammurapi qonunlari qachon va qaysi davlatda yuzaga kеldi, uning
asosiy mazmunini aytib bеring.
4. Pulning almashuv qiymatidan boshqa qanday funktsiyasi tan olingan va
uning muallifi kim?
5. Qaysi omil mеhnat taqsimotiga aloxida urg`u bеradi. mеhnat
taqsimoti qaysi omillarga bog`liq?
6. Ekonomika va xrеmatistika nima, ulardagi qarama-qarshilik va
umumiylik.
Do'stlaringiz bilan baham: 
