O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta

Elektromagnit relesi

Elektromagnit releni ishlashi ferromagnit yakorni boshqaruvchi tok hosil qilgan magnit maydoni bilan uzaro ta‘siriga asoslangan.
Boshqarish zanjiridagi tok turiga qarab elektromagnit relelar ikki xil bo‘ladi: 1) o‘zgarmas tok relelari; 2) o‘zgaruvchan tok relelari.
Elektromagnit releni printspial sxemasi 3.2.2.-rasmda ko‘rsatilgan.




3.2.2.-rasm. Elektromagnit releni printsiripal sxemasi.

Elektromagnit releni T tugmachasi bosilganda RLgaltak orqali tok o‘tadi. Natijada magnit maydoni hosil bo‘lib u yakororqali prujina kuchini engib K kontaktni yopadi, ya‘ni rele chiqishida signal X _chik hosil bo‘ladi.Avtomatik boshqariladigan tizimlarda T tugmachali kontaktni uzib – ulash datchik yoki kuchaytirgichdan keladigan signal ta‘sirida amalga oshiriladi.

2. Elektron va fotorele

Elektron rele elektron kuchaytirgich ham da elektromagnit reledan iborat. Kuchaytirgich lampali yoki tranzistorli bo‘lishi mumkin. Kuchaytirish natijasida releni sezgirligi sezilarli ko‘payadi, ya‘ni ishga tushish quvvati kamayib 10^-8-10^-12 Vt ga tushib qolishi mumkin.Elektron lampalarni inertsionligi yo‘q, shuning uchun ularni ishga tushish vaqti elektromagnit reledan tezkorligi bilan aniqlanadi. 36- rasmda kuchaytirgich sifatida tranzistor ishlatilgan elektron releni printspial sxemasi ko‘rsatilgan.
3.2.3.-rasm. Elektron rele (a) va tranzistorli fotorele (b) ni printsipial sxemalari.
Kuchaytirgich kirishida (3.2.3.-a-rasm) kuchlanish bo‘lganda (U_kir=0) baza zanjiridagi tok I_b nolga teng, tranzistor T yopiqva rele ishlamaydi. Kirish kuchlanishi U_kir berilganda baza zanjirida tok I_k hosil bo‘ladi, tranzistor T ochiladi va rele R chulg‘amida tok I_koqadi. Natijada rele ishga tushib, uni normal ochiq kontakti R₁qo‘shiladi, normal yopiq kontakti R₂esa ochiladi.
Fotorele.Fotoelektron relelarda chiqish relesi kontaktlarini ochilishi va qo‘shilishi fotoelementlardagi yoruglikni o‘zgarganida amalga oshadi. 3.2.3..b-rasmda tranzistorli fotoreleni engoddiysxemasi ko‘rsatilgan bo‘lib, bunda sezgir element sifatida fotorezistor FR xizmat qiladi.
Fotorezistor yoritilmaganda uni qarshiligi ko‘pva rele zanjiridagi tok ozligidan uni ishlashiga etarli emas. Yoritilganlik ko‘payganda qarshilik Rkeskin kamayib tranzistor bazasidagi tok ortadi, natijada kollektordagi tok ortib rele R ishga tushadi.

3.