O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta

BOB. Avtomatika kuchaytirgichlari, relelar va ularning klassifikitsiyalari.Avtomatikaning ijro mexanizmi

1. 
   Kuchaytirgichlar
   

Kuchaytirgich–deb, kirish signali uni kurinishi va fizik tabiatini o‘zgartirmagan holda, kuchaytirish uchun qo‘llaniladigan qurilmaga aytiladi. Quvvat bo‘yicha signalni kuchaytirish tashqi manbaa energiyasi evaziga boshqariladi
Avtomatik boshqarish sistemalari, radiotexnika, radiolokasiya va boshqa sistemalarda kichik quvvatli signallarni kuchaytirish uchun kuchaytirgichlardan foydalaniladi. Kichik quvvatli o‘zgaruvchan signalning parametrlarini buzmasdan doimiy kuchlanish manbaining quvvati hisobiga kuchaytirib beruvchi qurilma kuchaytirgich deb ataladi.
Kuchaytirgich qurilmasi kuchaytiruvchi element, tranzistor, rezistor, kondensator, chiqish zanjiridagi doimiy kuchlanish manbai, hamda iste`molchidan iborat. Bitta kuchaytiruvchi elementi bo‘lgan zanjir kaskad deb ataladi. Kuchaytiruvchi element sifatida qanday element ishlatilishiga qarab kuchaytirgichlar elektron, magnitli va boshqa xillarga bo‘linadi. Ish rejimiga ko‘ra ular chiziqli va nochiziqli kuchaytirgichlarga bo‘linadi. Chiziqli ish rejimida ishlovchi kuchaytirgichlar kirish signalini uning shaklini o‘zgartirmasdan kuchaytirib beradi. Chiziqli bo‘lmagan ish rejimida ishlovchi kuchaytirgichlarda esa kirish signali ma`lum qiymatga erishganidan so‘ng chiqishdagi signal o‘zgarmaydi.
Chiziqli rejimda ishlaydigan kuchaytirgichlarning asosiy harakteristikasiamplituda chastota harakteristikasi (AChX) dir. Ushbu harakteristika kuchlanish bo‘yicha kuchaytirish koeffisientining moduli chastotaga qanday bog‘liqligini ko‘rsatadi. AChX siga ko‘ra chiziqli kuchaytirgichlar tovush chastotalar kuchaytirgichi (TChK), quyi chastotalar kuchaytirgichi, (QChK), yuqori chastotalar kuchaytirgichi (YuChK). Sekin o‘zgaruvchan signal kuchaytirgichi yoki o‘zgarmas tok kuchaytirgichi (O‘TK) va boshqalarga
bo‘linadi.Avtomatik qurilmada turli kuchaytirgichlar qo‘llaniladi: elektrik (Magnitli, elektron, yarimo’tkazgichli, elektr mashinali) va noelektik (gidravlik,pnevmatik, mexaniq) va boshqalar. Kuchaytirgichlar ishini asosiy ko‘rsatkichlariga quyidagilar kiradi: kuchaytirish koeffitsenti, sezgirlik va foydali ish koeffitsenti. Kuchaytirgichlarni quvvat bo‘yicha kuchaytirish koeffitsenti – deb uni chiqish quvvati miqdori (R_chik) ni, kirish kuvvati mikdori (R_kir) ga nisbatiga aytiladi. Kuchaytirgichlarni tok va kuchlanishlar miqdorlari bo‘yicha kuchaytirish koeffitsentlari:

_{К } ^Ркир _{;
К } ^Iчик _{;
К } ^Uчик

Р
р
чик
I
кир
U
кир

I

U
Sezgirlik kuchaytirgichlarni kichik signallarni qabul qilib ularni kuchaytirish qobiliyatidir. Foydali ish koeffitsenti – kuchaytirgichni chiqish signali quvvatini manbaa quvvatiga nisbatidir.
_{ } ^Риш ^Рманбаа