O`zbekiston respublikasi oliy va o'rta

Yuqumli kasalliklar tasnifi 

       Yuqumli kasalliklar qaysi muxitda tarqalishiga qarab 2ga bo'linadi. Faqat 

odamzodga xos bo’lgan kasalliklar antroponoz kasalliklar deb ataladi. Bu 

kasalliklar faqat odamlarda uchraydi. Masalan:qizamiq, difteriya, ich terlama va 

boshqalar ana shu guruhga kiradi.            

       L.V.Gromoshevskiy yuqish yo’llariga qarab yuqumli kasalliklarni 5 guruxga 

ajratadi.  

 1. Ichak yuqumli kasalliklari. Bu kasalliklar fekal-oral yo’l bilan tarqaladi. Bemor 

ichagidagi patogen mikroblar, uning axlati orqali tashqariga chiqariladi va har xil 

yo’llar bilan sog'lom odamning og'zi orqali ichagiga tushadi. Bu kasalliklarga ich 

burug', ich terlama, xolera, gelmintozlar kabi kasalliklar misol bo'ladi.  

  2. Nafas yo'llari infeksiyasi. Bu kasaliklarni qo’zg’atuvchi mikroblar va viruslari 

bemorning nafas yo'llari shilliq qavatida joylashgan bo'lib, yo’talganda, gapirganda 

tupik zarrachalari bilan tashqariga chiqariladi va havo orqali sog'lom odamlarga 

yuqadi. Gripp, qizamiq, ko’k-yo’tal, bug’ma shunday kasalliklar jumlasidandir. 

   3. Qon orqali yuqadigan yuqumli kasalliklar. Bu kasalliklarni qo’zg’atuvchilari 

faqat bemorning qonida bo'ladi. Shu sababdan bu kasalliklar faqat qonso’rar 

hashoratlarning chaqishi orqaligina yuqadi. Ular asosan rikketsioz kasalliklardir 

(bezgak leyshmanioz qaytalama tif, sariq isitma kabilar).  

    4. Teri va tashqi shilliq pardalarida joylashadigan yuqumli   kasalliklar.   Bu   

kasalliklar kiyim-kechak,  bosh   kiyim,   choyshablar,  idish-tovoqlar, kundalik 

ro’zg'ori buyumlari, suv ifloslangan qo'l orqali yuqadi (qo’tir.kuydirgi, qoqshol, 

---

bo’g'ma va boshqalar). Ba'zi hollarda kasallik bemor bilan bevosita muloqatda 

bo’lganida yuqadi. (venerik kasalliklar, quturish, OITS va boshqalar)  

    5. Turli yo’llar bilan yuqadigan infeksiyalar. Bu guruhga mansub kasalliklarda 

patogen mikrob odam tanasiga turli yo’llar bilan tushadi. Ayniqsa kasalliklardan 

brusellyoz, kuydirgi, o’lat, tuberkulyoz, bug’ma mikroblari shu tariqa 

yuqadi.Yuqumli kasalliklarning muayyan jamoada kelib chiqishi, tarqalish yo’llari 

va ularning oldini olishga asoslangan qonuniyatlarini o'rganadigan ta'limot 

epidemiologiya deyiladi. Epidemiologiya lotin tilidan epi-ko'p, demos-aholi degan 

ma'noni anglatadi. 

     Epidemiologiya nuqtai nazaridan har bir yuqumli kasallikka xos epidemik 

jarayon mavjud. Lekin har qanday epidemik jarayon 3 bo’g'indan iborat.  

       l.Infeksiya manbai. 

      2.Kasallik mikroblarning tarqalishi. 

      3.Kasallikka moyil odam.  

     Infeksiya manbai. Antroponoz kasalliklarda infeksiya manbai odam 

hisoblanadi. U bemor odam yoki bakteriya tashuvchi bo'lishi mumkin.Zoonoz 

kasalliklarida infeksiya manbai odam yoki hayvon hisoblanadi. Masalan 

brusellyozda infeksiya manbai faqat uy hayvonlari hisoblanadi. Kuydirgi o’lat kabi 

kalliklarda kasal hayvon ham infeksiya manbaidir. Kasallik mikroblarining 

tarqalishi yo’llari. Epidemik davom etishi uchun patogen mikrob, infeksiya 

manbaidan tashqariga chiqishi kerak. Har bir kasallikda mikrobning tarqalish 

yo’llari turlicha bo'ladi. Nafas yo'llari infeksiyasi havo - tomchi yo'li bilan tarqalsa, 

ichak infeksiyalari mikroblari esa asosan najas bilan ajralib, sog’lom kishi 

organizmiga og'iz orqali tushadi. Odam va hayvon to'qimalairida kasallik 

qo’zg'atuvchisi ko'payishi uchun imkoniyat bo’lgan taqdirdagina shu organizm 

yuqumli kasallikka moyil bo'ladi. Qizamiq, gripp kabi kasalliklar atrofdagi 

odamlarga juda oson yuqadi. Bo’g'maning yuqish ehtimoli o'rtacha, ichak 

infeksiyalarida undan ham kamroq. Boshqa tomondan, yuqumli kasalliklarning 

qanchalik og'ir o’tishi odam organizmining genetik hususiyatlari, ushbu mikrobga 

qanchalik bardosh berishiga bog'liq. Shu sababdan bir xil sharoitda xastalik yuqqan 

bo’lsa hali, ba'zilarda uning alomatlari unchalik sezilmasa boshqalarda o'rtacha 

og'irlikda, hatto g’oyat og’ir holda kechishi mumkin. 

      Yuqumli kasallikka yo'liqqan odamlarning ko'p yo ozligiga qarab, 

epidemiologik jarayonning turli xillari ajratiladi. 

      1.Sporadik kasalliklar. Kasallikka yo'liqqan kishilar soni unchalik  ko'p 

bo'lmaydi va bemorlar onda-sonda uchraydi. 

     2. Epidemiya-yuqumli kasallikning bironta o’lka, viloyatda yoki mamlakatda 

keng tarqalib ketishi. 

     3.Pandemiya - bir vaqtda xalqaro miqyosda, ya'ni bir necha mamlakat va 

qit'alar bironta 

yuqumli kasallikning keng tarqalib ketishi (masalan: xolera, gripp epidemiyalari). 

     4.Endemiya - muayyan hududda bironta, yuqumli kasallikning doimiy uchrab 

turishi