O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi

Mavzuning oʻrganilganlik darajasi. Biz bu mavzu ustida izlanish olib borganimizda, uni o’zimiz va boshqalar uchun iloji boricha aniq va lo’nda bo’lishi uchun bir qator xitoy tilshunoslari, undan tashqari bir qancha rus va o’zbek xitoyshunoslarining ilmiy adabiyotlaridan foydalandik.

Xitoy tilida fe’llarning turlari, ularning grammatik strukturalarini tasniflanishi masalalari xitoy tilshunoslaridan Tan Aoshuan, Lu CHjivey³, CHjan SHoukan⁴, Jen Syuelyan⁵va boshqa ko’plab olimlar o’rganishgan.

O‘zbek tilshunosligida esa M.X.Maxmudxodjaev⁶, A.A.Karimov⁷, S.A.Nosirova⁸, S.A.Xashimova⁹ va boshqa tilshunoslarning ishlarida ko‘rib chiqilgan.

Rus xitoyshunoslaridan S.Ye.Yaxontov, V.I.Gorelov, A.I.Ivanov va E.D.Polivanov¹⁰, V.M.Solnsev¹¹, N.N.Korotkov¹², T.P.Zadoenko¹³, A.L.Semenas¹⁴, A.A.Xamatova¹⁵ kabi mashxur olimlarning ilmiy tadqiqotlarida ko’tarilgan. Biz ushbu dissertatiyamizda ularning ishlari bilan tanishib chiqdik, ulardan manbaa sifatida foydalandik. O’zbek xitoyshunoslaridan A.A.Karimov, S.Hashimova, S.Nosirova, T.Akimovlarning bu sohada olib borgan ishlari bilan tanishdik va ulardan foydalandik. Xitoy tili grammatikasida fe’llarning o’rni katta ahamiyatni kasb etadi. Men bu mavzuni boshlashdan oldin boshqa xitoy, chet ellik va oʻzbek olimlari tomonidan xitoy tilidagi fe’llarni o’rganilganlik darajasini o’rgandim va shunga amin bo’ldimki juda ko’pgina olimlar xitoycha fe’llarni o’rganib izlanishgan ekan. Fe’llar haqida maqola, kitoblar chiqarishgan ekan. Biroq bu borada Oʻzbekistonda hali hanuz chuqurroq o’rganilmaganini bildim. Shuning uchun ham men o’z dissertatsiyamda yoritib berdim.

Xitoy tilidagi fe’llarni rus xitoyshunosi S.Ye.Yaxontov¹⁶ tomonidan chuqur o’rganilgan. Xususan u o’zining “Категория глагола в китайском языке” kitobi xitoy tili fe’llarga oid bo’lib, unda fe’llarni morfologik va sintaksis xususiyatlarini ochib bergan.

Bundan tashqari V.I.Gorelov¹⁷ o’zining “Грамматика китайского языка” kitobida ham fe’llar haqida ma’lumot beradi. Ushbu ishdan turli grammatikaga doir darsliklarni yaratishda va dars jarayonida foydalanish mumkin. Izlanish davomida xitoy tilida fe’llarning o’ziga xos grammatik xususiyatlari, ularning ma’no nozikliklari, turlari, gapda ishlatish usullari, vazifalari aniqlandi.