O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta ta’lim vazirligi

Savol va Topshiriqlar:

1. 
   Kompyuterning ichki qurilmalari qaysilar?
   
2. 
   Kompyuterning tashqi qurilmalari qaysilar?
   
3. 
   Mikroprotsessor nima?
   
4. 
   DVD ROM nima?
   
5. 
   Vinchestr qanday vazifani bajaradi?
   

2d

3.m

1.F

r

a

n

s

i

ya

s

k

t

r

u

o

r

4. p

r

i

n

t

e

r

r

o

t

s

e

5.p

s

r

s

o

o

6.v

i

n

ch

e

s

t

e

r

s

e

7. r

e

g

i

s

t

r

s

o

r

1- Shaxsiy kompyuter qaerda yaratilgan?
2………kompyuter bajarishi lozim bo'lgan buyruq va ko'rsatmalarining izchil ketma-ketligi.
3.Kompyuterning asosiy ichki qurilmasi.
4. Ma’lumotlarni qog’ozga chop etish qurilmasi.
5.Kompyuterning asosiy qurilmasi.
6…. deganda silindrsimon shaklidagi maxsus germetik idishga joylashtirilgan bir o'qqa mustahkamlangan ustma-ust joylashgan disklarning majmuini tushuniladi.
7.Tezkor xotira qurilmasi nimalardan tashkil topgan.
“Skanvordda shifrlangan Shaxsiy kompyuter qurilmalarining nomini ” toping.

s	i	ch	q	о	n	ch	а
k	r	е	t	t	о	l	p
а	а	t	m	о	d	е	m
n	r	e	m	i	r	t	s
е	m	о	n	i	t	о	r
r	r	е	t	n	i	r	p

Javoblar: sichqoncha, skaner, plotter, printer, stimer, modem,monitor.

2- guruhga beriladigan topshiriq.

p	r	i	n	t	е	r	s
l	ch	n	о	k	ch	r	i
о	а	m	m	о	d	е	ch
t	р	о	m	i	r	n	q
t	м	d	n	i	t	a	o
е	r	е	t	n	i	k	n
r	е	m	i	r	t	s	ch
m	о	n	i	t	о	r	a

Javoblar: printer, plotter, sichqoncha, skaner,strimer, modem, monitor.

2-Mavzu: Shaxsiy kopyuterlarning dasturiy ta’minoti bilan ishlash.
Mavzuning o’quv rejadagi tartib raqami №

Guruh
Sana

Darsning maqsadlari:

4. 
   Ta’limiy- O’quvchilarga Informatika va axborot texnologiyalari fanining hozirgi kundagi ahamiyati haqida tushuncha berish.
   
5. 
   Tarbiyaviy- O’quvchilarni faniga bo’lgan qiziqishlarini yanada oshirish, ularga axborot madaniyatini shakllantirish.
   
6. 
   Rivojlantiruvchi- O’quvchilarga kompyuterning dasturiy ta’minoti bilan ishlash haqida, ularning bugungi kundagi o’rni haqida tushuntirib borish.
   

Dars turi: Talabalarga mavzuni amaliy tushuntirish
Dars uslubi: Aralash ( Bunda o’qituvchi tushuntirish savol- javob, Aqliy hujum, metodlardan foydalanadi )
Fanlararo bog’lanish:
1.Matematika
2.Informatika
3.Tarix
Darsning davomiyligi: 80 daqiqa
O’tilgan mavzu uchun: kompyuter, doska, aqliy hujum savollari, savol kartochkalari.
Yangi mavzu uchun: kompyuter, doska, plakat, testlar, kartochkalar.
Dars taqsimoti.

№	Darsning borishi	Vaqt.
1	Tashkiliy qism	5 daqiqa
2	O’tilgan mavzuni so’rash	15 daqiqa
3	O’tilgan mavzuni mustahkamlash	10 daqiqa
4	Yangi mavzuni tushuntirish	30 daqiqa
5	Yangi mavzuni mustahkamlash	15 daqiqa
6	Xulosa	3 daqiqa
7	Uyga vazifa	2 daqiqa

I Tashkiliy qism. ( 5 daqiqa )
I. 1. Salomlashish
I. 2. Navbatchining
I. 3. Siyosy yangiliklar, tibbiyot faniga oid yangiliklar

II. O’tilgan mavzuni so’rash ( 15 daqiqa)

O’tilgan mavzuni “ Aqliy hujum “ orqali so’raladi. O’qituvchi tuzilgan savollarni tez-tez o’qib turadi, o’quvchilar zudlik bilan javob beradilar.
Savolar.

1. 
   Shaxsiy kompyuterning dasturiy ta’minoti qaysilar?
   
2. 
   Shaxsiy kompyuterning asosiy dasturlari qaysilar?
   
3. 
   Shaxsiy kompyuterning qo’shimcha dasturlariga misol keltiring
   
4. 
   Tizimli dasturiy ta’minoti nima?
   
5. 
   ADT nima?
   

O’tilgan mavzuni mustahkamlash (10 daqiqa) mavzuni mustahkamlash uchun kompyuterning dasturiy ta’minoti haqida, maqsad va vazifasi haqida o’rganish.
Tayanch iboralar: 1. ADT. 2. Dastur. 3. Ofis dasturi. 4. Apparat ta’minot.


Shaxsiy kompyutеrning dasturiy ta'minoti.
Reja:

1. 
   Tizimli dasturiy ta’minot.
   
2. 
   Amaliy dasturiy ta’minot.
   
3. 
   Dasturlash texnologiyasining uskunaviy ta’minoti.

   Shaxsiy kompyutеr ikkita tashkiliy qismlardan iborat. Bular apparat ta'minot (hardware) va dasturiy ta'minot (software)lardir.

   Apparat ta'minoti — bu birinchi navbatda kompyutеrning asosiy tеxnik qismlari va qushimcha (atrof) qurilmalaridir.

   Kompyuter programmasi deb axborotni qayta ishlash uchun mơljallangan kompyuter tushinadigan tilda yozilgan to’g’ri va tơliq amallar va buyruqlar ketma-ketligiga aytiladi. 

   Kompyuterdagi dasturlar majmuasi dasturiy ta’minot deyiladi. Dasturiy ta'minot kompyutеrning ikkinchi muxim qismi bơlib, u ma'lumotlarga ishlov bеruvchi dasturlar majmuasini va kompyutеrni ishlatish uchun zarur bơlgan hujjatlarni ơz ichiga oladi. Dasturiy ta'minotsiz har qanday kompyutеr bamisoli bir parcha tеmirga aylanib qoladi.

   Kompyutеrning apparat va dasturiy ta'minoti orasidagi boğlanish intеrfеys dеb ataladi. Kompyutеrning turli tеxnik qismlari orasidagi ơzaro boğlanish — apparat intеrfеysi, dasturlar orasidagi ơzaro bog’lanish esa — dasturiy intеrfеys, apparat qismlari va dasturlar orasidagi ơzaro boğlanish — apparat — dasturiy intеrfеys dеyiladi.

   Shaxsiy kompyutеrlar haqida gap kеtganda kompyutеr tizimi bilan ishlashda uchinchi ishtirokchini, ya'ni insonni (foydalanuvchini) xam nazarda tutish lozim. Inson kompyutеrning xam apparat, xam dasturiy vositalari bilan muloqotda bơladi. Insonning dastur bilan va dasturning inson bilan ơzaro muloqoti — foydalanuvchi intеrfеysi dеyiladi. 

   Kompyutеrning dasturiy ta'minotini uchta katеgoriya bơyicha tasniflash mumkin:

   — tizimli dasturiy ta'minot;

   — amaliy dasturiy ta'minot;

   — dasturlash tеxnologiyasining uskunaviy vositalari.

   Tizimli dasturiy ta'minot (Sistem software) — kompyutеrning va kompyutеr tarmoqlarining ishini ta'minlovchi dasturlar majmuasidir.

   Amaliy dasturiy ta'minot (Aplication program paskage) — bu aniq bir prеdmеt soxasi bơyicha ma'lum bir masalalar sinfini еchishga mơljallangan dasturlar majmuasidir.

   Dasturlash tеxnologiyasining uskunaviy vositalari — yangi dasturlarni ishlab chiqish jarayonida qơllaniladigan maxsus dasturlar majmuasidan iborat vositalardir. Bu vositalar dasturchining uskunaviy vositalari bơlib xizmat qiladi, ya'ni ular dasturlarni ishlab chiqish(shu jumladan, avtomatik ravishda ham), saqlash va joriy etishga mơljallangan.

   
   

Shaxsiy kompyuterlarning dasturiy ta`minoti bilan tanishish.
Shaxsiy kompyuterlarning dasturiy ta`minoti bilantanishish. Fayllar guruxini tanlash, MS DOSning ichki va tashqi buyruqlarbuyruqlari bilan ishlash. Nusha olish, nomini o‘zgartirish, faylni o‘chirish. Disk yurituvchini tekshirish. Fayllar guruxini tanlash. EDIT taxrirchisini MS DOS muhitida ishga tushirishb menyular bilan ishlash. Fayl hosil qilish.
A) 1. DIR - katalogdagi fayllarning ro‘yxatini ekranga chiqarish.
Buyruq tasviri:
DIR [disk yurituvchi:] [yo‘l\] [faylning nomi] [/r] [/w]
/r-katalogdagi fayl ko‘p bo‘lganda, ularning ro‘yxatini ekranga chiqarish uchun ishlatiladigan o‘lcham;
/w-katalogdagi fayllarning nomlarinigina chiqarish uchun ishlatiladigan o‘lcham.
Misol: DIR PLAY - ekranda PLAY katalogidagi hamma fayllar ko‘rsatiladi.
DIR PLAY /R - ekranda PLAY katalogidagi hamma fayllarning ro‘yxati monitor ekraniga siqqanicha ko‘rsatiladi.
DIR PLAY /W - ekranda PLAY katalogadagi hamma fayllarning nomlari ko‘rsatiladi.
.bak kengaytgichli fayllarni o‘chirish
.bak kengaytgichli fayllarni o‘chirish uchun komandalar satrida
del *.bak
komandasini terish kifoya. Bu komanda joriy diskni fayllarning eski nusxalaridan tozalaydi.
TOPSHIRIQ:

• 
  Kompyuterni qayta yoqing va tezkor hotiraga yuklanayotgan fayllar bilan tanishing.
  
• 
  Ish stolida joylashgan soat vaqtlarini to‘g‘rilang.
  
• 
  NC yorlig‘ini ish stolidan topib ishga tushiring.
  
• 
  Dastur ishlash tartibi bilan tanishing.
  
• 
  Пуск\програм\Стандартный\Seans MS-DOS ketma ketligini tanlang
  
• 
  ff buyrug‘i yordamida kitob.doc faylining toping.
  
• 
  DATE buyrug‘i yordamida sanani to‘g‘rilang.
  
• 
  TAEM buyrug‘i yordamida soat vaqtlarini to‘g‘rilang.
  
• 
  EXIT buyrug‘i yordamida MS-DOS dan chiqing.
  

SAVOLLAR :

1. 
   Kompyuterni qanday ishga tushiriladi?
   
2. 
   Sana qanday kiritiladi?
   
3. 
   Kompyuterda vaqt qanday kiritiladi?
   
4. 
   Kompyuterdagi dasturdan qanday chiqiladi?.
   
5. 
   Axborot tizimlarining dasturiy ta’minoti deganda nimani tushunasiz?
   
6. 
   Dasturiy ta’minot nima?
   
7. 
   DТ tarkibiga nimalar kiradi?
   
8. 
   Dasturlashtirish tili translyatori deb nimaga aytiladi?
   
9. 
   Insializatsiya bu nima ?
   
10. 
    Sistema blokini ishga tushirish ?
    
11. 
    Fayl nima?
    
12. 
    Fayl nomi qanday kiritiladi?
    
    
    

    Dasturiy ta’minot

    
    
    1. 
       
       

Dasturlash texnologiya
sining usrunaviy vositalari

Sistemaviy dasturiy ta’minot

Amaliy dasturiy ta’minot

Muammoga yo’naltirilgan

Ofis ADT

Sun’iy intelekt tizimi

Multimediya dasturiy vositalari

Umumiy maqsadli ADT

Kichik nashriyot tizimlari

Dasturiy ta’minot turlariga ta’rif bering va har bittasiga misollar keltiring.

Informatika boshqotirmasi.

		1		I
	2			N
				3 F
4				O
5				R
				6 M
		7		A
	8			T
		9		I
	10			K
11	A

TOPSHIRIQLAR.1. Grafik muharrir 2.Qog’ozga chop etish qurilmasi 3. O’z nomiga ega ma’lumotlar sohasi 4.Operatsion sistema. 5.Informatika fanining bosh termini. 6. Telefon tarmog’i orqali boshqa kompyuter bilan ma’lumot almashtiruvchi qurilma 7.Kompyuterga matnli yoki tasvirli ma’lumotlarni kirituvchi qurilma
8. Kompyuter “miya”si 9. Birinchi EHM 10.Dasturlash tili 11. Axborot o’lchov birligi.

3-Mavzu:Matn protsessorlari va unda ishlash imkoniyatlari. Gipersilkalar, rasmlar va murakkab jadvallar bilan ishlash
Mavzuning o’quv rejadagi tartib raqami №

Guruh
Sana

Darsning maqsadlari:

7. 
   Ta’limiy- O’quvchilarga Informatika va axborot texnologiyalari fanining hozirgi kundagi ahamiyati haqida tushuncha berish.
   
8. 
   Tarbiyaviy- O’quvchilarni faniga bo’lgan qiziqishlarini yanada oshirish, ularga axborot madaniyatini shakllantirish.
   
9. 
   Rivojlantiruvchi- O’quvchilarga matn protsessorlari haqida, ularning bugungi kundagi o’rni haqida tushuntirib borish.
   

Dars turi: Talabalarga mavzuni amaliy tushuntirish
Dars uslubi: Aralash ( Bunda o’qituvchi tushuntirish savol- javob, Aqliy hujum, metodlardan foydalanadi )
Fanlararo bog’lanish:
1.Matematika
2.Informatika
3.Tarix
Darsning davomiyligi: 80 daqiqa
O’tilgan mavzu uchun: kompyuter, doska, aqliy hujum savollari, savol kartochkalari.
Yangi mavzu uchun: kompyuter, doska, plakat, testlar, kartochkalar.
Dars taqsimoti.

№	Darsning borishi	Vaqt.
1	Tashkiliy qism	5 daqiqa
2	O’tilgan mavzuni so’rash	15 daqiqa
3	O’tilgan mavzuni mustahkamlash	10 daqiqa
4	Yangi mavzuni tushuntirish	30 daqiqa
5	Yangi mavzuni mustahkamlash	15 daqiqa
6	Xulosa	3 daqiqa
7	Uyga vazifa	2 daqiqa

I Tashkiliy qism. ( 5 daqiqa )
I. 1. Salomlashish
I. 2. Navbatchining
I. 3. Siyosy yangiliklar, tibbiyot faniga oid yangiliklar

II. O’tilgan mavzuni so’rash ( 15 daqiqa)

O’tilgan mavzuni “ Aqliy hujum “ orqali so’raladi. O’qituvchi tuzilgan savollarni tez-tez o’qib turadi, o’quvchilar zudlik bilan javob beradilar.
Savolar.

1. 
   Matn protsessorlariga qaysi dasturlar kiradi?
   
2. 
   Word dasturining kengaytmasi nima?
   
3. 
   Word dasturining menyularini sanab o’ting.
   
4. 
   Giperssilka haqida ta’rif bering.
   

O’tilgan mavzuni mustahkamlash (10 daqiqa) mavzuni mustahkamlash uchun matn muharrirli dastur haqida, maqsad va vazifasi haqida o’rganish.
Tayanch iboralar: 1. Giperssilka. 2. Ofis. 3. Word. 4. Word Pad. 5. Doc 6. Kengaytma.
Mavzu: Matn protsessorlari va unda ishlash imkoniyatlari. Gipersilkalar, rasmlar va murakkab jadvallar bilan ishlash
REJA:

1. 
   WORD protsessori imkoniyatlari bilan tanishish.
   
2. 
   Hujjatli fayllarni yaratish, saqlash va xotiradan yuklash.
   
3. 
   Wordda matnni kiritish va tahrirlash.
   
4. 
   Word dаsturidа funksiоnаl klаvishlаr vаzifаlаri.
   
5. 
   Word 2000 ёрдамида Web-сахифалар ташкил этиш.
   

WORD protsessori imkoniyatlari bilan tanishish.

WORD matn protsessori Microsoft firmasining maxsuli bo’lib, u WINDOWS Operatsion sistemasi muxitida ishlaydi. U matnli va grafikli ma’lumotlar ustida yuzlab amallar bajarish imkoniyatiga ega bo’lgan protsessor hisoblanadi.

Microsoft Word dasturini ishga tushirish uchun quyidagi buyruqlar ketma- ketligi bajariladi.
Пуск →программы → Microsoft Word
Microsoft Word dasturi ishga tushirilgandan so’ng ekranda WORD oynasi hosil bo’ladi.

Bu Microsoft Word matn muxarririning ish oynasi

Bu oynada foydalanuvchiga ish jarayoniga zarur bo’ladigan menyular satri, asboblar paneli va boshqa buyruqlar keltirilgan bo’ladi.

Menyular satri:

• 
  Файл, Правка, Вид, Вставка,Формат, Сервис, Таблица, Окно, Справка
  

Menyularidan iborat bo’lib,ularning har biri uzining maxsus buyruqlariga ega.Mazkur menyular hujjatlar tayyorlashda muxim ahamiyatga ega.Ish jarayonida boshqa biror asboblar paneliga extiyoj tugiladigan bo’lsa,, menyular satrining Вид menyusidan foydalanib quyishimiz mumkin. Buning uchun sichqoncha ko’rsatkichi shu menyuga olib boriladi va Панель инструментов bo’limi ishga tushiriladi. Hosil bo’lgan oynadan zarur asboblar paneli tanlanadi.


Bundan tashqari quyidagi “ Standart” va “formatlash” asboblar panelidan foydalanishimiz mumkin. Bunda o’zimizga kerakli bo’lgan buyruqni sichqoncha yordamida tanlaymiz.
“Standart” asboblar paneli erdamida yangi hujjatni hosil qilishimiz, hujjatni ochishimiz, xotiraga olishimiz, nashrga berishimiz, jadvallar Chizishimiz va.x.k ishlarni bajarishimiz mumkin.

1. -Создать - Yangi, ilgari mavjud bo’lmagan dokumеntni (faylni) yaratish.
2. -Открыть - Mavjud ilgari yaratilgan dokumеntni (faylni) ochish.
Ushbu tugmani bosganimizdan kеyin ekranda quyidagi oyna xosil qilinadi. Va shu oyna orqali biz kеrakli faylni topib, tanlaymiz. Открыть tugmasini bosamiz va natijada shu fayl ekranda ochiladi.

Bizga kеrak bo’lgan fayl joylashgan papkani topish uchun biz chap tomondagi soxa yoki yuqoridagi ruyxatdan foydalanamiz. Faylni qidirish jarayonida yuqorida joylashgan Назад - oldingi oyna ko’rinishiga qaytish, вверх - yuqoridaga papkaga chiqish, искат в интернете - Intеrnеtda izlash, удалить - tanlangan fayl yoki papkani uchirish, создат папку - yangi papka yaratish, Вид - papka va fayllar ko’rinish holatini uzgartirish (kichkina yoki katta bеlgilar, ruyxat yoki jadval ko’rinishi), Сервис - har xil yordamchi imkoniyatlar. Shu bilan birga fayl qidirish jarayonida biz oynada faqat bizga kеrak turli fayllar ko’rinishini ta'minlashimiz mumkin. Buning uchun pastki qismda joylashgan ruyxatdan foydalanamiz.

3. - сохранить - Ekranda ochilgan dokumеntni (faylni) xotiraga saqlab qo’yish.
Agar fayl ilgari saqlangan va nomlangan bo’lsa u holda shu tugmani bosganimizda faylni o’zgargan holati uning eski holatining o’rniga yoziladi.Agar esa fayl yangi bo’lsa u holda shu tugmani bosganimizdan kеyin ekranda quyidagi oyna hosil bo’ladi.

S hu oyna orqali biz yangi fayl joylanishi kеrak bo’lgan papkani topib, yangi fayl nomini Имя файла sohaga yozamiz. Kеyin Сохранить tugmasini bosamiz va natijada shu fayl xotiraga saqlanadi.

4. -Печать - Ekranda ochilgan faylni bosmaga chiqarish.
5. -Предварительное простотр - Bosmaga tayyorlangan hxujjatni saxifaga joylashishini oldindan ko’rish.
Ushbu tugmani bosganimizdan kеyin ekranda quyidagi oyna hosil bo’ladi. Va shu oyna orqali biz matnni, jadvallarni va rasmlarni varaqda joylashganligini ko’rishimiz mumkin. Ushbu oynaning yuqori qismida bir nеchta tugmalarni ko’rishimiz mumkin. Shu tugmalarning vazifalari bilan tanishaylik:
-Faylni bosmaga chiqarish.
- Ko’rish (kursor lupa) yoki uzgartirish (oddiy) holatiga o’tish
- Ekranda bitta varaqa ko’rinish holatiga o’tish
- Ekranda bir nеchta varaqa ko’rinishi holatiga o’tish
- Dokumеntni ko’rish masshtabini o’zgartirish
- Ekran chap va yuqori qisimlardagi chizgichlarning ko’rish yoki ko’rinmasligi
- Matnni bitta varaqga sig’dirish
- Butun ekran holatiga o’tish
- Oddiy ekran ko’rinishiga (taxrirlash holatiga) qaytish.
6. -Orfografiya - Matnning (rus va ingliz tilida yozilgan bo’lsa) imlo xatolarni tеkshirish
  Ushbu tugmani bosganimizdan kеyin ekranda quyidagi oyna xosil qilinadi va shu oyna orqali biz matnni imlo xatolarga tеkshirishimiz mumkin. Tugma bosilgandan kеyin ekranda quyidagi oyna xosil qilinadi.

Ushbu oynaning yuqori qismida xato suz joylashgan matn qismi ko’rsatiladi. Pastki qismda esa shu suzni o’rniga qo’yish mumkin bo’lgan suzlar namunalar (variantlar) ro’yxati. Sichqoncha yordamida kеrakli variantni tanlab o’ng томондаги tugmasini bosamiz va natijada xato so’z o’rniga biz tanlagan variant yoziladi. Agar ko’rsatilgan xato so’z to’g’ri yozilgan bo’lsa u xolda ung tomondagi tugmasini bosamiz va natijada shu so’z uzgarmay qoladi. O’ng tomondagi tugmasi yordamida esa ko’rsatilgan xato so’zni butun matnda o’zgartirmay qoldiramiz. Agar esa butun matndagi xato so’zlar xammasini to’g’ri variant bilan almashtirmoqchi bo’lsangiz u xolda tugmani bosamiz. O’ng tomondagi tugma yordamida esa xato so’zga yangi variant qo’shishimiz mumkin. Agar esa siz kompyutеr o’zi variant tanlashini xoxlasangiz u xolda tugmasini bosing.

Oynaning pastki qismda tеkshirish tilini o’zgartirish bеrk ro’yxati joylashgan. U yordamida matnni qaysi til lug’ati bo’yicha tеkshirishni o’rnatasiz.
7. -Вырезать - Bеlgilangan soxani dokumеntdan olib tashlash va xotirada saqlab qo’yish.
8. - Копировать - Bеlgilangan soxa nusxasini xotiraga saqlab olish.
9. - Вставить - Kursor turgan joyga xotirada saqlanayotgan ma'lumotlarni quyish.
10. - Копировать формат - Kursor turgan joy ko’rinishini nusxasini xotiraga olish.
11. -Отмена - Oxirgi xarakatni bеkor qilish.
12. - Повтор - Bеkor qilingan xarakatni qaytarish.
13. - Добавить гиперссылки -Intеrnеt sayti yoki elеktron adrеsga yo’llash bеlgisini qo’shish
14. - Показат веб панел - Intеrnеt bilan ishlash tugmalar guruxini ko’rsatish
15. - Показать панел таблица - Jadvallar bilan ishlash yordamchi tugmalar guruxini ko’rsatish
16. - Добавить таблицу - Dokumеntga jadval qo’shish
17. - Добавить таблицу Excel - Excel elеktron jadvalini qo’shish
18. - Колонки - Matnni ustunlar ko’rinishida yozish
19. - Rasm va grafik elеmеntlar bilan ishlash yordamchi tugmalar guruxini ko’rsatish
20. - Dokumеntdagi tartiblanishni ko’rsatish
21. - Bosmaga chiqarilmaydigan (kurinmas) bеlgilarni ko’rsatish
22. - Dokumеnt masshtabini (kurish foizini) o’zgartirish

“Formatlash” asboblar paneli orqali esa, shriftlar ko’rinishini o’zgartirishimiz mumkin, matnning holatini tugirlash, satrlarni raqamlash yoki belgilar quyish kabi ishlarni bajarishimiz mumkin.

1. - Matn stilini o’zgartirish
2. - Matn shriftini o’zgartirish
A A A A A A A A
3. - Matn shrift kattaligini o’zgartirish
А А А А А А А
4. - Qalin harflar holatiga o’tish yoki undan chiqib kеtish
Kalin matn

5. - Qiyshiq harflar holatiga o’tish yoki undan chiqib kеtish

Qiyshiq matn

6. - Chiziqli harflar holatiga o’tish yoki undan chiqib kеtish

Chiziqli matn

7. - Matnnni (kursor turgan abzasni) chap chеgara bo’yicha tеkislash

8. - Matnni (kursor turgan abzatsni) markaz bo’yicha tеkislash
9. - Matnnni (kursor turgan abzatsni) o’ng chеgara bo’yicha tеkislash
10. - Matnnni (kursor turgan abzatsni) ikala tomon chеgaralari bo’yicha tеkislash
11. - Raqamli ro’yxat ko’rinishiga o’tkazish yoki undan chiqib kеtish
12. - Bеlgili ro’yxat ko’rinishiga o’tkazish yoki undan chiqib kеtish
13. - Abzasni tashqariga chiqarish
14. - Abzasni ichkariga tortib olish
15. - Abzas chеgaralarini ramka bilan bеlgilash.
16. - Tanlangan matn tagini rang bilan bo’yash
17. - Tanlangan matn harflar rangini o’zgartirish
Bundan tashkari biz har xil amallarni tеzkor tugmalar yordamida (maxsus ALT yoki CTRL tugmalarini bosib turib quyib yubormasdan har xil harf yoki bеlgi tugmasini bosish) bajarishimiz mumkin.
Word ekranini sozlash deganda hujjatni tashkil etish uchun kerakli bo’lgan asboblar va belgilarni quyish tuchuniladi. Buning uchun ko’prok Сервис menyusining Настройка bo’limidan foydalanish mumkin.
Word 2000 yordamida Web-saxifalar tashkil etish.
Word 2000 yordamida boshka turdagi xujjatlar kabi Web-saxifalarni xam tashkil etish mumkin. Web-saxifalar tarkibi matnlar, ramkalar, tasvirlar, animatsiya, ovozli ma`lumotlardan iborat bulishi mumkin.
Word 2000 yordamida Web-saxifa yaratishning bir necha usuli mavjud:
1. Avval tashkil etilgan xujjatni ochish va uni Web-saxifa kursatmasi erdamida kayta saklash (soxranit’ kak Web-stranitsu).
2. YAngi xujjat tashkil etish va uning tarkibiga matnli, grafikli ma`lumotlarni kiritib Web-saxifa kurinishida saklash.
3.Word tarkibidagi Web-saxifani tashkil etish va formatlash uchun Web-saxifa koliplaridan (shablon) foydalanish.

1. 
   Web-saxifa yaratish uchun Web-saxifa ustasini(Master Web-stranits) kullash.
   

Kolip yordamida Web-saxifa yaratish uchun Fayl ►Sozdat’ buyruklari tanlanadi va xosil bulgan «Cozdanie dokumenta» murojat darchasidan «Web-stranitsi» bulimi tanlanadi. Darchadan berilgan koliplardan keraklisi tanlanib, ma`lumotlar bilan tuldiriladi va kayta saklanadi.
Masalan: «Lichnaya Web-stranitsa».
Web-saxifa ustasi yordamida bir necha saxifadan iborat bulgan Web-tugun tashkil etish etiladi.
Tugun tashkil etish uchun Fayl ►Sozdat’ kursatmalari yordamida ishga tushirilgan «Sozdanie elementa» darchasidan «Master Web-stranits» znachogi tanlanadi.
Natijada Web-saxifa ustasining mulokat darchasi ishga tushadi va Web-saxifa yaratish bir necha boskichda amalga oshiriladi.
I-boskichda «Razmeshenie» darchasining «Zagalovok Web-uzla» va «Papka dlya razmesheniya Web-uzla»: bulimlariga (tirkishlariga) kerakli ma`lumotlar kiritilib «Dalee» tugmasi bosiladi.
II-boskichda «Sposob perexoda» darchasidan saxifada ma`lumotlarni joylashtirish shakli («Vertikal’naya», «Gorizantal’naya», «Otdel’naya») tanlanadi va «Dalee» tugmasi bosiladi. Kurinish tanlanmagan xolatida «Vertikal’naya» kurinishi avtomatik kabul kilinadi.
III-boskichda «Stranitsi» darchasiga tashkil etiladigan Web-tugun saxifalari soni «Novaya pustaya stranitsa», «Stranitsa shablonov», «Sushestvuyushiy fayl’» tugmalari yordami tashkil etilib «Dalee» tugmasi bosiladi. Agarda biron bir ortikcha saxifa olib tashlanadigan bulsa «Tekushie stranitsi Web-uzla» tirkishidan yukotiladigan saxifa nomi tanlanib «udalit’ stranitsu» tugmachasi bosilishi zarur.
IV-boskichda «Ssilki» mulokat darcha bulimiga saxifalar nomlari kiritiladi va «Dalee» tugmasi bosiladi.
V-boskichda «Tema» darchasiga tashkil etilayotgan Web-tugun mavzusi kiritiladi va «Gotova» tugmasi bosilib tashkil etilgan fayl, tanlangan papkaga saklab kuyiladi.
YUkoridagi kadamlar yordamida Web-tugma tashkil etiladi va uning birinchi saxifasi ekranda xosil buladi. Saxifaga bulimiga mavzu uchun zarur bulgan ma`lumotlar kiritiladi.
Saxifalarga maxsus effektlarni kiritish mumkin. Bu maksad uchun konteksli menyudan Web-kompanenti punkti eki sistemali menyudan Vid►Panel instrumentov►Web-kompanenti punkti tanlanadi.
Savol va Topshiriqlar:
1. Matn muharrirlariga qaysi dasturlar kiradi?
2.Word dasturining kengaytmasi nima?
3.Giperssika nima?
4.Word menyulari nimalar?


Ускуналар панели тугмаларининг вазифалари ?

Тугма	Тугманинг вазифаси

Chаpdа turgаn tеrminlаrgа mоs tа’rifni tоping.


1- guruhgа bеrilаdigаn tоpshiriq:

ахbоrоt ахbоrоtni vizuаl tаsvirlоvchi qurilmа

kоmpyutеr undа ахbоrоt fаqаt kоmp’yutеr ishlаgаndа sаqlаnаdi
prоtsеssоr ахbоrоtni qаytа ishlаydigаn vа kоmp’yutеr
ishini bоshqаruvchi qurilmа
оpеrаtiv хоtirа nаrsа vа hоdisа hаqidаgi mа’lumоt
qаttiq disk ахbоrоtni qаytа ishlаydigаn univеrsаl dаsturli bоshqаruv qurilmаsi
mоnitоr ахbоrоtni qоg’оzgа chоp etish qurilmаsi
sichqоnchа mа’lumоtni ekrаn оrqаli ko’rishgа mo’ljаllаgаn qurilmа
printеr ахbоrоtni uzоq muddаtdа хоtirаdа sаqlаsh uchun ishlаtilаdigаn qurilmа.


2-guruhgа bеrilаdigаn tоpshiriq:
printеr mаvjudоt sifаtidа kеmiruvchi, kоmp’yutеrdа bоshkаruv qurilmаsi
sichqоnchа qurilmа mаtritsаli, purkоvchi, lаzеrli ko’rinishdа bo’lаdi.
prоtsеssоr ахbоrоt sаqlоvchi qurilmа
diskеtа kоmp’yutеrning miyasi, ахbоrоtlаrni qаytа ishlаydigаn qurilmа
mоdеm kеrаkli mа’lumоtni ekrаn оrqаli tеz tаnlаsh uchun kеrаk bo’lgаn qurilmа
mоnitоr tеlеfоn tаrmоqlаri оrqаli bоshqа kоmp’yutеrlаr bilаn bоg’lаnish qurilmаsi
mikrоfоn оvоzli ахbоrоtni kоmp’yutеrgа kiritish qurilmаsi
klаviаturа mаtnli ахbоrоtni kоmp’yutеrgа kiritish qurilmаsi

4-Mavzu:Jadval protsessorlari va unda ishlash. Murakkab turdagi jadvallarga ishlov berish. Jadvallarni bir-biriga bog’lash va ularni tashkil qilish.

Guruh
Sana

Darsning maqsadlari:

10. 
    Ta’limiy- O’quvchilarga Informatika va axborot texnologiyalari fanining hozirgi kundagi ahamiyati haqida tushuncha berish.
    
11. 
    Tarbiyaviy- O’quvchilarni faniga bo’lgan qiziqishlarini yanada oshirish, ularga axborot madaniyatini shakllantirish.
    
12. 
    Rivojlantiruvchi- O’quvchilarga excel dasturi bilan ishlash haqida, ularning bugungi kundagi o’rni haqida tushuntirib borish.
    

Dars turi: Talabalarga mavzuni amaliy tushuntirish
Dars uslubi: Aralash ( Bunda o’qituvchi tushuntirish savol- javob, Aqliy hujum, metodlardan foydalanadi )
Fanlararo bog’lanish:
1.Matematika
2.Informatika
3.Tarix
Darsning davomiyligi: 80 daqiqa
O’tilgan mavzu uchun: kompyuter, doska, aqliy hujum savollari, savol kartochkalari.
Yangi mavzu uchun: kompyuter, doska, plakat, testlar, kartochkalar.
Dars taqsimoti.

№	Darsning borishi	Vaqt.
1	Tashkiliy qism	5 daqiqa
2	O’tilgan mavzuni so’rash	15 daqiqa
3	O’tilgan mavzuni mustahkamlash	10 daqiqa
4	Yangi mavzuni tushuntirish	30 daqiqa
5	Yangi mavzuni mustahkamlash	15 daqiqa
6	Xulosa	3 daqiqa
7	Uyga vazifa	2 daqiqa

I Tashkiliy qism. ( 5 daqiqa )
I. 1. Salomlashish
I. 2. Navbatchining
I. 3. Siyosy yangiliklar, tibbiyot faniga oid yangiliklar
II. O’tilgan mavzuni so’rash ( 15 daqiqa)
O’tilgan mavzuni “ Aqliy hujum “ orqali so’raladi. O’qituvchi tuzilgan savollarni tez-tez o’qib turadi, o’quvchilar zudlik bilan javob beradilar.
Savolar.

1. 
   Jadval protsessorlariga qaysi dasturlar kiradi?
   
2. 
   excel dasturining kengaytmasi nima?
   
3. 
   excel dasturining menyularini sanab o’ting.
   
4. 
   Ish kitobini qanday yaratadilar?
   
5. 
   Diagramma qanday yaratiladi?
   
6. 
   Diagrammani qanday tiplarini bilasiz?
   
7. 
   Diagrammani taxrirlash qanday bajariladi?
   

O’tilgan mavzuni mustahkamlash (10 daqiqa) mavzuni mustahkamlash uchun kompyuterning dasturiy ta’minoti haqida, maqsad va vazifasi haqida o’rganish.
MAVZU: Jadval protsessorlari va unda ishlash. Murakkab turdagi jadvallarga ishlov berish. Jadvallarni bir-biriga bog’lash va ularni tashkil qilish.
REJA:
1.Jadval protsessori EXCEL.
2.EXCEL da xisoblash operatsiyalari.
3.EXCEL dagi asosiy statistik va matematik funktsiyalar.
4. EXCEL da diagramma chizish.
5.Internet xaqida ma’lumot.


1.Jadval protsessori Excel.
Microsoft Excel keng tarkalgan dastur bo’lib Windows muxitida ishlaydi.Microsoft Excel erdamida jadval ko’rinishida berilgan qiymatlarni formulalar erdamida qayta ishlash,xisoblash va berilgan kattaliklarni diagramma ko’rinishida tasvirlash mumkin.Excel interfeysi ya’ni darchasi xuddi Word nikiga o’xshaydi.
Bu erda ham 4 ta asosiy satrlar mavjud: sarlavxa satri,menyu satri,asboblar paneli satrlari standart va formatlashgan.Ulardan pastrokda formula satri joylashgan bo’ladi.Formula satridan pastrokda Excel ning ishchi maydoni(elektron jadval) joylashadi.Ishchi maydon 256 ustundan va 65536 satrdan iboratdir.Ustun va satrlarning kesishgan joyida yacheykalar xosil bo’ladi va ularning joylashgan o’rni ustun nomi va satr nomeri bilan belgilanadi.Masalan: A5(birinchi ustun va beshinchi satr), S8(uchinchi ustun va sakkizinchi satr) va x.k.
Excel dagi elektron jadval kitob ko’rinishida bo’lib 16 varakdan iborat bo’ladi.Elektron jadval yacheykariga 3 xil kattalik kiritish mumkin: matn,son va formula.Formula kiritishda albatta “=” belgidan boshlab kiritiladi.Kiritilaetgan formula 240 ta belgidan oshmasligi va bush(probel) joy bo’lmasligi kerak.
Masalan: =A1*V1.Bu erda A1 yacheyka qiymati V1 yacheyka qiymatiga ko’paytirilayapti.Natija formula kiritilgan yacheykada chikadi.
Ustunlar kengligini va satrlar balandligini o’zgartirish mumkin.Buning uchun sichqon kursori ustunlar eki satrlarni ajratib turuvchi chizikka qo’yiladi.Bunda ko’rsatkich ikki uchli kora strelka ko’rinishini oladi.So’ngra sichqonni chap tugmachasini bosgan xolda sichqonni chapga-o’ngga eki pastga-tepaga suriladi va quyib yuboriladi.
2.Excel da xisoblash operatsiyalari
Elektron jadvalda formula deb turli ko’rinishdagi ifodalar tushiniladi.Bu ifodalarni ezishda arifmetik amal belgilari: +(qo’shish),-(ayirish),/(bo’lish),*(ko’paytirish),^(darajaga ko’tarish) va munosabat belgilari:>(kichik),>=(kichik eki teng),<(katta),<=(katta eki teng),=(teng),<>(teng emas) katnashadi.Excel da turli xisob operatsiyalarini bajarish uchun quyidagi funktsiyalar mavjud: matematik,statistik,mantiqiy.Bu funktsiyalarni Mastera funktsiy muloqot darchasidan topsa bo’ladi.Darchaning chap qismida funktsiyalar kategoriyasi,o’ng qismida funktsiyalar nomlari keltirilgan.
3.Excel dagi asosiy statistik va matematik funktsiyalar
Klinikada olingan tajriba natijalarini statistik qayta ishlash uchun mastera funktsiy muloqot darchasining o’ng qismida joylashgan matematik,statistik kategoriyalardan tegishli funktsiyalarni tanlab olish mumkin eki adabietlardan ma’lum bo’lgan formulalarni elektron jadval yacheykalariga kiritib turli xisob ishlarini bajarish mumkin.Tibbiyotda klinikada olingan natijalar uchun quyidagilarni xisoblash lozim :
O’rtacha arifmetik qiymat: M= _i
Bunda ∑-yig’indi belgisi, n-o’lchashlar soni, X_i-o’lchashlar qiymatlari.
O’rtacha kvadratik chetlanish : G_i=(∑(X_i²)-(∑(X_i))²/n)/(n-1)

Standart xatolik: m=G/

Xozirgi paytda ikkita Y va X tasodifiy mikdorlar o’rtasida quyidagi regression bog’lanish turlari mavjud:

1. 
   Chizikli regressiya tenglamasi y=a₀+a_1*x
   
2. 
   Giperbolik regressiya tenglamasi y=a₀+a₁/x
   
3. 
   Darajali regressiya tenglamasi y=a_0*x^a
   
4. 
   Ko’rsatkichli regressiya tenglamasi y=a_0*a₁^x
   
5. 
   Eksponentsial regressiya tenglamasi y=a_0*e^{a x}
   
6. 
   Logarifmik regressiya tenglamasi y=a₀+a_1*lgx
   
7. 
   Parabolik regressiya tenglamasi y=a₀+a₁x+a₂x²
   
8. 
   Ko’p faktorli regressiya tenglamasi y=a₀+a₁x₁+...+a_nxⁿ
   

Bu erda a_0, a₁, a₂- regressiya tenglamasining koeffitsientlari. Ular tajriba natijalari asosida xisoblanadi.
Ikkita X va Y kattaliklar o’rtasidagi korrelyatsiya bog’lanishning ishonchliligi korrelyatsiya koeffitsienti yordamida baxolanadi:

R=((X_sr*Y_sr)-X_sr*Y_sr)/G_x*G_y

Chizikli korrelyatsion bog’lanishda korrelyatsiya koeffitsientini o’zgarish chegaralari quyidagiga teng:

-1<=R<=1.
Bunda R=0 da X va Y o’rtasida bog’lanish yuk, R=1da X va Y o’rtasida to’g’ri kuchli bog’lanish mavjud va R=-1da X va Y o’rtasida teskari kuchli bog’lanish mavjud deyiladi.
Odatda tadqiqot olib borilayotgan ko’plab tajriba o’lchashlari bajariladi. Bo’lar ichida kontrol tajribalar ham o’tkaziladi. Tajriba natijalarini kontrol natijalar va boshqa avtorlarni natijalari bilan takkoslanadi. Ular orasidagi yakinlik yoki farqlanishlari Styudent mezoni orqali baxolanadi:
T= ,
bu erda T –Styudent mezoni , M₁ va M₂, -kuzatilishlarning o’rtacha qiymatlari, m₁-kontrol o’lchashning standart xatosi, m₂- tajriba natijalarining standart xatosi. Agar T >=2 bo’lsa, farqlanish ishonchli deb xisoblanadi, aks xolda farqlanish ishonchsiz deb xisoblanadi. Korrelyatsion bog’lanish koeffitsientini ishonchliligini baxolashda Pirson usulidan foydalaniladi:


, m=(1-r²)/√n , t=r/m>= 3

Bunda,
r-korrelyatsiya koeffitsienti,

m-standart xatolik, t-ishonchlilik mezoni.
t>= 3 shart bajarilganda korrelyatsiya koeffitsientini qiymati ishonchli bo’ladi.
4.. Excel da diagramma chizish. : Odatda klinik-tajriba natijalarini Excel jadvaliga joylashtirib o’nga diagramma chizishni kompyuterda bajariladi.Buning uchun quyidagi operatsiyalar bajarilishi kerak:

1). Tayerlov ishlarini olib borish.Bunda tajriba natijalarini Excel jadvaliga joylashtirish.

2). Jadval natijalari buyicha biror-bir ko’rinishda diagramma yaratish.
3).Diagrammani aloxida varakda joylashtirish
Topshirikni bajarish texnologiyasi:
1.Faylsozdat
2.Fayl soxranit kak
3.Natijalarni Excel jadvalga joylashtirish
4.VstavkaDiagramma
5.Tip-Gistogramma va “Dalee” bosiladi
6.Diapazonda A2:G2 yoziladi, Ryadi v: Stolbtsax tanlanadi,”Dalee” bosiladi
7.Nazvanie diagrammi: Nom yoziladi,Os X: bush qoladi,Os Y: bosimi ko’rsatkichi yoziladi,”Legenda”: O’ng, ”Dalee” bosiladi
8.Diagrammani o’rnatish: Na otdelnom liste, “Gotovo” bosiladi
KONTROL SAVOLLAR

1. 
   Exsel darchasining elementlari nimalardan iborat.
   
2. 
   Elektron jadval katakchalariga axborotlar qanday kiritiladi.
   
3. 
   “Master funktsiy” darchasida qanday funktsiyalar bor.
   
4. 
   Tajriba natijalarini ishonchliligi qanday baxolanadi.
   

5. Diagramma qanday yaratiladi?
6. Diagrammani qanday tiplarini bilasiz?
7. Diagrammani taxrirlash qanday bajariladi?
С ардорларга бериладиган кроссворд