O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi toshkent irrigatsiya va qishloq xo’jaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti

3.5.
 
Ionli singdirish usuli bolan yuzalarni ishlash texnologiyalar 
 
Yuqorida aytilganday, ionli singdirishda legirlangan qatlamni paydo bo‟lishi 
ko‟p  fizik-kimyoviy  va  srukturaviy  mexanizmlarni  qamrab  olgan  kompleks 
jarayondir.  Shunga  qaramasdan detal  yuzalariga  qo‟yilgan  talablarga   va  sirtlarni 
puxtalashning asosiy mexanizmga ko‟ra ionli singdirish texnologiyalarni quyidagi 
turlarga ajratish momkin: 
-
 
yuzalarni  legirlash  va  kristall  tuzilishdagi  nuqsonlarining  yuqori  zichligi 
hisobiga puxtalash; 
-
 
  singdirilayotgan  kimyoviy  element  atomlarini  singish  natjasiga  sirtda 
gradient strukturalar yaratilishi; 
-
 
ionlarni  aralashishi  natijasida  sirtda  modifikatsiyulangan  (o‟zgartirilgan) 
strukturalar yaratilishi; 
-
 
oldin  ko‟ndirilgan  qatlam  ustida  diffusion  payvandlash  hisobiga  yupqa 
qatlamning paydo bo‟lishi;  
Qattiqlikni  oshirish  texnologiyasi  sifatida  boshqa  puxtalash  usullari  kerakli 
natija bermaganda, ionli singdirish ishchi yuzalari uncha katta bo‟lmagan  mashina 
detallari va  kesuvchi  asboblari uchun  qo‟llaniladi.  Kam  uglerodli po‟latlarni  azot 
bilan ionli singdirishda puxtalangan qatlamning chuqurligi 35…70 mkm ga yetishi 

---

79 
 
mumkin.  Puxtalangan  qatlamning  strukturaning  tuzilishi  quyidagicha  [3]. 
Yuzaning oz‟ida γ΄-faza (Fe
4
N) va ε-faza (Ti
2
N) lardan iborat bo‟lgan 2…5 mkmli 
qatlam hosil bo‟ladi. Uning tagida azot miqdori o‟zakka qarab kamayib borayotgan 
diffusion qatlam shakllanadi. Bu diffusion qatlamning tuzilishi ham bir jinsli emas, 
uning tepa qismida azotli austenitni parchalanish natijada hosil bo‟lgan moddalar, 
keyin  nitrid  ignali  ferrit  qatlami  joylashgan  bo‟ladi.  Yuza  qatlamlarning 
puxtalanishi  asosan  materialning  kimyoviy  tarkibiga  bog‟liq.  Azot  bilan  ionli 
singdirish  jarayonida  legirlangan  po‟latlarning  tarkibida  xrom  miqdori  oshib 
borishi bilan ularning qattiqligi ham oshadi.  
Bu  texnologiya  legirlangan  po‟latlarni,  qattiq  qotishmalarni  va  o‟ta  qattiq 
materiallarni  puxtalash  uchun  qo‟llaniladi.  3.6  rasmda  kesuvchi  asboblarni 
puxtalashda  ionli  singdirish  jarayonning  samaradorligi  ko‟rsatilgan.  Standart 
termik  ishlangan  P6M5  asbobsozlik  po‟latning  qattiqligini  va  yeyilishga 
chidamliligini yanada oshirish mumkinligi ko‟rininb turibdiki. 
 
 
 
3.6 rasm.  P6M5 po‟latdan tayyorlangan keskichni 12Х18Н10Т  markali 
po‟latni yo‟nganda yeyilishi:     1 – puxtalamasdah; 2 – Ti
+
; 3 – W
+
; 4 – MoS
2
+ 
 
Ionli  singdirish  usuli  bilan  yuzalarni  modifikatsiyalash  texnologiyasi  har 
qanday elementlardan tashkil topgan qotishmalarni olish imkoniyatini beradi. Yuza 
qatlamida  kerakli  miqdorda  legirlovchi  kimyoviy  elementni  taqsimlanishi  shu 
yuzada sindirilgan atomlarni jamlab, keyin ularni material ichiga o‟tishi diffuziya 
hisobiga  amalga  oshadi,  bu  diffuziya  kristal  panjarada  ionli  bombardimon 
natijasida hosil bo‟lgan nuqtaviy nuqsonlar tufayli kuchayadi. Ionli-kuchaytirilgan 
diffuziya  koeffitsienti  issiqlik  diffuziya  koeffitsientidan  ancha  yuqori.  Ionli 
bombardimon natijasida hosil bo‟lgan kristall tuzilishning radiatsion nuqsonlarning 
yuqori  zichligini  hisobga  olib,  singdirilayotgan  atomlarning  kontsentratsiyasini 
nazariy jihatdan quyidagi diffusion tenglamadan hisoblash mimkin: 
 
 