O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogik universiteti jahon sivilizatsiya tarixi (Metodik qo’llanma) (To’ldirilgan 2-nashr) история мировой цивилизации

Sin davlatining tashkil topishi. 
Er. av. IV 
asrda ijtimoiy-iqtisodiy 
munosabatlami barqaror holatga keltirish uchun ko’pgina podsholiklarda islohotlar
~ 188 ~

---

o'tkaziladi. Ana shunday lslohotlardan bin er. av. 350 yilda Sin podsholigida oliy 
amaldor Shan Yan tomonidan o’tkaziladi. Mamlakat uezdlarga bo’linadi, er sotib 
olishga ruxsat beriladi, o’lchov birliklari unifikatsiya qilinadi, urug’ zodagonlaming 
ayrim imtiyozlari bekor qilinadi.
Er. av. 246 yil Sin taxtiga o’n yoshli Chjen chiqdi. Er. av. 238 yil yosh 
podsho Chjen o’ziga qarshi fitnani fosh qiladi. Er.av. 230 yil asosiy raqib Xan 
podsholigini, er. av. 228-221 yillarida esa, boshqa beshta podsholiklami bosib oladi. 
Er.av. 221 mamlakatni birlashtirish tugallanadi. 28 yoshli 
In Chjen 
«Sin 
sulolasining birinchi imperatori» Sin Shixuandi unvonini qabul qiladi. U «Bizning 
avlodimiz vorislik tartibiga ko’ra ershi («ikkinchi»), san’shi («uchinchi») va toki 
o’n ming avlodgacha ular nihoyasiga merosxo’r bo’ladilar deb tantanali e'lon 
qiladi. Ammo budavlat boryo’g’i 14 yilyashadi.
Mamlakat hududi 36 
yirik 
ma'muriy okrugga bo’lingan, har bir okrug 
uezdlarga, uezdlar volostlarga, volostlar esa bir necha jamoadan iborat edi. Okrug 
boshlig’i va okrug qo’shin boshlig’i imperator tomonidan tayinlangan. Okrug 
boshlig’i esa uezd boshlig’i va ularaing muovinlarini tayinlagan. Imperatoming ikki 
maslahatchisi bo’lib ular markaziy davlat apparatini boshqarganlar.
Markazlashgan davlat apparati harbiy, moliya, sud, imperator oilasi bo’limi va 
inspektsiya nazorat bo’limlaridan tashkil topgan. Qat'iy markazlashgan davlat 
boshqaruvi aparatida eng quyi bo’g’inda jamoa oqsoqollari turar edi. Davlat aholi 
hayotini barcha jabhalarini qat'iy bir qolipga soldi: aholidan barcha qurollar tortib 
olinib, qo’ng’iroqlar qo’yildi. Mamlakat bo’yicha yozuv, pul, tanga, o’lchov birliklari 
unifikatsiya qilindi, beqiyos, shavqatsiz ruhda bo’lgan yagona qonunchilik tizimi 
joriy qilindi. Jinoyati uchun butun oila jazolangan, o’lim jazosi barcha ayblar uchim 
qo’llanilgan. Ommaviy ravishda katorga ishlariga surgun qilingan. Odamlar Sin 
davridan oldingi davrlami xotirasidan chiqarishi uchun Sin podsholigidan oldingi 
yozuvdagi asarlami yo’q qilishga buyruq berilgan. qadimiyatga e'tiqod qilganlari 
uchun yuzlab Konfutsiy ta'limoti muxlislari, olimlar jismoniy yo’q qilingan. Butun 
Xitoy aholisi og’ir mehnatga duchor qilindi. Misli ko’rilmagan qurilish: 5 ming km. 
uzunlikdagi buyuk devomi bunyod qilishga kirishildi (6-rasm). Xitoy imperator 
saroyi va tog’ ishida o’yilgan imperator sog’onasi qurilib, sog’onaga balandligi 
o’rtacha odam o’lchovida bo’lgan 6 ming jangchi haykallari joylashtirildi va Xitoyni 
butun hududi aholisi bu qurilishlarga zo’rlik bilan haydab kelindi. Imperator 
qo’shinni shimolga xunlarga qarshi va Yanszi daryosi va Janubiy Xitoy dengizi 
oralig’i havzasidagi mamlakatlami ishg’ol qilishga yuborildi.
Er. av. 207 yilda xalq qo’zg’oloni Sin sulolasini ag’darib tashladi. Qo’zg’olon 
boshliqlaridan bin mayda amaldor Lyu Ban er.av. 202 yil «Xan vani» unvonini 
qabul qilib, Xan imperiyasiga asos soladi. Bu sulola Xitoyda eramizning III 
asrigacha hukmronlik qiladi. Imperator Gao-szu (Lyu-Van) (er. av. 202-195 yillar) 
xalqni ahvolini engillashdradigan tadbirlami amalga oshiradi. Qarzi uchun qul 
qilinganlar qullikdan ozod qilinadilar, jamoalarga vaqtinchalik imtiyozlar berilib, 
soliqlar Sin davridagidan 10 marta kamaytirilib, hosilni 1G’15 qismini tashkil etdi. 
Keyingi imperator Syao Ven-di (er. av. 180-165 yillar) xalqni ahvolini yana 
engillashtirdi. U saroy xarajatlarini kamaytiradi, dehqonlardan olinadigan er solig’ini 
kamaytiradi. Qarindoshining jinoyati uchun jazo berishni, imperatomi haqorat qilgani
-
189
-

---

uchun jazoni bekor qiladi. Iqtisodiy taraqqiyot er. av. II asrda Sariq dengizdan 
boshlanib O’rta er dengizigacha borgan Buyuk ipak yo’Ii shakllandi.