O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta ta’lim Vazirligi Farg’ona Davlat Universiteti Po’latova Shahnoza Mavzu: Musiqada klassizm oqimi Mutaxassislik: Musiqa ta’limi Kurs ishi Ilmiy rahbar

Simfoniya №3.
"Qahramonlik simfoniyasi"
1804 yilda yozib tugatilgan uchinchi simfoniya Betxoven ijodida keskin burilish asagan asardir. Shuningdek bu asar XIX asr simfonik musiqasining rivojlanishida yangi davrni boshlab berdi. Uchinchi simfoniya cholg’u musiqasi tarixida ozodlik uchun olib borilgan qahramonona kurash g’oyasi tasvirlangan birinchi asardir. Boshida kompozitor uni Napoleonga bag’ishladi. Kompozitor uni revolyutsiya qahramoni sifatida hurmat qilar edi. Lekin Napoleon o’zini imperator deb ehlon qilgach, qattiq g’azablandi va uning nomini o’chirib tashlab "Qahramonlik simfoniyasi" deb yozib qo’ydi. Uchinchi simfoniyada Betxoven o’zidan avvalgi kompozitorlar uslubiga taqlid qilish va tobelikdan halos bo’ldi, o’zining uslubini topdi va uni namoyish qildi. Bu asar avval yozilgan barcha simfoniyalardan juda kattaligi, musiqiy mavzular va bir-biriga qarama-qarshi epizodlarning ko’pligi va eng muhimi-ifodalangan g’oyalarning buyukligi bilan ajralib turadi. Simfoniyada ko’rsatilgan obrazlar dunyosi, ifodalangan fikrlar va his - tuyg’ular nihoyatda boy va xilma-xildir.
Simfoniya mi bemol major tonalligida yozilgan va an’anaga ko’ra to’rt qismdan iborat. To’rt qismning har biri bitta dramaning rivojlanishiday qabul qilinadi va asarga yaxlitlik xususiyatini beradi. Birinchi qism Allegroda Betxoven keskin, uzoq davom etgan qahramonona kurashni tasvirlaydi. "Motam marshi" deb atalgan ikkinchi qism musiqasi kurashda halok bo’lgan qahramonlarga atalgan marsiyadir. Uchinchi qism-Skerco, - quvonchli final qismiga o’tuvchi yorqin epizoddir. Tantanali xarakterdagi final kurashning g’alaba bilan yakunlanganligini ko’rsatadi.
Simfoniya ikki kuchli akkord ijrosi bilan boshlanadi. Bosh mavzu tonika uch tovushligi tovushlaridan tuzilgan. Bu mavzuni qahramonona kurashga chaqiriq deb tahriflash mumkin. Yordamchi mavzu juda chiroyli, lirik xarakterda. Uni bo’laklarga bo’lib turli cholg’ular ijro etadi.
Rivojlov bo’limi juda katta bo’lib 600 taktdan ortiq. Musiqa avjiga chiqqan kurashni ifodalaydi. Shuningdek ifodali mavzularning ko’pligi bilan kompozitor qahramonning ruhiy olamini tasvirlagan.
Simfoniyaning ikkinchi qismini kompozitor "Motam marshi" deb nomlagan. Musiqa kurashda halok bo’lgan qahramonni dafn etish marosimini tasvirlaydi. Fojiali xarakterdagi musiqada yangi kurashga chaqiruvchi mavzular eshitilib turadi.
Uchinchi qism - Skerco. Boshida musiqa juda past eshitiladi, keyin rivojlanib kuchayadi va tantanali finalga etib keladi.
To’rtinchi qism - Final butun asarning avjidir. Rivojlanish bu qismda eng yuqori cho’qqiga etadi. Kompozitor bu qismda 1795 yilda yozgan kontrdans raqsining mavzusini asosiy mavzu sifatida qo’lladi. Bu mavzuni rivojlantirdi va shu orqali quvonch va katta tantanani ifodalab berdi.
Uchinchi simfoniyani Betxoven o’zining eng sevimli asari deb hisoblar edi. Barcha to’qqizta simfoniyalari yozib bo’linganda ham ular orasida "Qahramonlik simfoniyasi" ni eng yetuk asar deb ta’riflagan.