|
Falsafa va ta'lim
Bekonning asosiy adabiy ijodi 28 yil davomida uzluksiz ishlagan "Tajribalar" ("Insholar") asari hisoblanadi. 1597 yilda o'nta insho nashr etilgan va 1625 yilga kelib "Eksperimentlar" kitobida 58 ta matn to'plangan edi, ulardan ba'zilari "Tajribalar yoki axloqiy va siyosiy ko'rsatmalar" deb nomlangan uchinchi tahrirda nashr etilgan.
Bekon bu asarlarida shuhratparastlik, do'stlar, muhabbat, ilmga intilish, narsalarning burilishlari va inson hayotining boshqa jihatlari haqida fikr yuritgan. Asarlar ilmiy misollar va yorqin metaforalarga boy edi. Mansab cho'qqisiga chiqishga intilayotgan odamlar faqat sovuq hisob -kitoblarga asoslangan matnlardan maslahat topadilar. Masalan, ishlarda bunday bayonotlar mavjud:
"Yuqori ko'tarilganlarning hammasi spiral zinapoyaning zigzagidan o'tadi" va "Xotini va bolalari taqdirning garovidir, chunki oila yaxshi va yomon ishlarning bajarilishiga to'sqinlik qiladi."
Bekonning siyosat va huquqshunoslik sohasidagi izlanishlariga qaramay, falsafa va fan uning hayotining asosiy ishi edi. U falsafiy fikrlashning qoniqarsiz usuli sifatida o'sha paytda dominant pozitsiyani egallagan Aristotelning deduktsiyasini rad etdi va fikrlashning yangi vositasini taklif qildi.
"Ilm -fanni qayta tiklashning buyuk rejasi" ning eskizini Bekon 1620 yilda "Yangi organon" yoki "Haqiqiy talqin qilish ko'rsatmalari" ning kirish so'zida tuzgan. Ma'lumki, bu ish oltita qismdan iborat edi (fanning hozirgi holatini ko'rib chiqish, haqiqiy bilimlarni olishning yangi usulining tavsifi, empirik ma'lumotlar to'plami, keyingi tadqiqotlar uchun masalalarni muhokama qilish, dastlabki qarorlar va falsafaning o'zi). .
Bekon faqat dastlabki ikki qismni chizishga muvaffaq bo'ldi. Birinchisi "Bilimning foydasi va muvaffaqiyati to'g'risida" deb nomlandi, lotincha versiyasi "Ilm -fanning qadr -qimmati va yaxshilanishi to'g'risida" tuzatishlar bilan nashr etildi.
Frensis falsafasining muhim qismining asosi odamlarning bilimini buzib ko'rsatadigan "butlar" doktrinasi bo'lgani uchun, loyihaning ikkinchi qismida u ag'darishni taklif qilgan induktiv usul tamoyillarini tasvirlab berdi. aqlning barcha butlari. Bekonning so'zlariga ko'ra, butun insoniyat ongini qamal qiladigan to'rt turdagi butlar mavjud:
Birinchi tur - bu klan butlari (inson tabiatan xato qilgan xatolar).
Ikkinchi tur - g'or butlari (noto'g'ri tasavvur tufayli xatolar).
Uchinchi tur - bu maydonning butlari (tilni ishlatishda noaniqliklar sabab bo'lgan xatolar).
To'rtinchi tur - teatr butlari (hokimiyat, tizim va ta'limotlarga rioya qilish tufayli qilingan xatolar).
Ilm-fan rivojlanishiga to'sqinlik qiladigan xurofotlarni tasvirlab, olim aqliy funktsiyalar bo'yicha ishlab chiqarilgan bilimlarning uch qismli bo'linishini taklif qildi. U tarixni xotiraga, she'rni tasavvurgaa va falsafaga (shu jumladan fanlarni o'z ichiga olgan) aqlga bog'ladi. Ilmiy bilim, Bekonning fikricha, induktsiya va tajribaga asoslangan. Induktsiya to'liq yoki to'liq bo'lmasligi mumkin.
To'liq induksiya - bu ko'rib chiqilayotgan sinfdagi ob'ektning muntazam takrorlanishini anglatadi. Umumiy xulosalar shunga o'xshash holatlarning hammasi shunday bo'ladi degan taxmindan kelib chiqadi. Tugallanmagan induksiya hamma holatlarni emas, balki faqat ayrimlarini (analogiya bo'yicha xulosa) o'rganish asosida tuzilgan umumlashmalarni o'z ichiga oladi, chunki, qoida tariqasida, barcha holatlarning sonini o'lchab bo'lmaydi va nazariy jihatdan cheksiz sonni isbotlash mumkin emas. ular. Bu xulosa har doim ehtimoliydir.
"Haqiqiy induktsiya" ni yaratishga harakat qilib, Bekon nafaqat ma'lum bir xulosani tasdiqlovchi dalillarni, balki uni rad etuvchi faktlarni ham qidirdi. Shunday qilib, u tabiatshunoslikni ikkita tadqiqot vositasi - sanash va chiqarib tashlash bilan qurollantirdi. Istisnolar asosiy ahamiyatga ega edi. Bu usuldan foydalanib, masalan, u issiqlikning "shakli" - tananing eng kichik zarrachalari harakati ekanligini aniqladi.
Bekon o'zining bilim nazariyasida haqiqiy bilim hissiy tajribadan kelib chiqadi degan fikrga amal qiladi (bunday falsafiy pozitsiya empirik deb ataladi). U, shuningdek, ushbu toifalarning har birida inson bilishi chegaralari va tabiati haqida umumiy ma'lumot berdi va ilgari hech kim e'tibor bermagan tadqiqotning muhim sohalarini ko'rsatdi. Baconiya metodologiyasining asosini tajribada kuzatilgan faktlarni bosqichma -bosqich induktiv umumlashtirish tashkil etadi.
Biroq, faylasuf bu umumlashtirishning soddalashtirilgan tushunchasidan uzoq edi va faktlarni tahlil qilishda aqlga tayanish zarurligini ta'kidladi. 1620 yilda Bekon "Yangi Atlantis" utopiyasini yozdi (muallif vafotidan keyin nashr etilgan, 1627 yilda), u ko'lami buyuk, do'sti va ustozining "Utopiya" asaridan kam bo'lmasligi kerak edi. keyinchalik u ikkinchi turmush o'rtog'ining fitnasi tufayli boshini kesib tashladi.
Bu "o'tmish falsafasi zulmatidagi yangi chiroq" uchun qirol Jeyms Frensisga 1200 funtlik pensiya tayinladi. Faylasuf tugallanmagan "Yangi Atlantis" asarida mamlakatning asosiy donishmandlarini birlashtirgan "Sulaymon uyi" yoki "Hamma narsaning asl mohiyatini bilish jamiyati" boshchiligidagi sirli Bensalem mamlakati haqida gapirdi.
Frensisning ijodi kommunistik va sotsialistik asarlaridan aniq texnokratik xarakteri bilan ajralib turardi. Frensisning yangi bilim usulini kashf etishi va tadqiqotlar nazariyalardan emas, kuzatishlardan boshlanishi kerak, degan e'tiqod uni hozirgi zamon ilmiy tafakkurining eng muhim vakillari bilan tenglashtirdi.
Ta'kidlash joizki, Bekonning qonun haqidagi ta'limoti va umuman eksperimental fan g'oyalari va eksperimental-empirik tadqiqot usuli inson tafakkuri xazinasiga beqiyos hissa qo'shdi. Biroq, olim hayoti davomida na empirik tadqiqotlar, na nazariya sohasida sezilarli natijalarga erisha olmadi va eksperimental fan istisnolar orqali uning induktiv bilish usulini rad etdi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
