O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsusta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti



Download 252 Kb.
bet14/17
Sana03.05.2023
Hajmi252 Kb.
#934608
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   17
Bog'liq
O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsusta’lim vazirligi to

I.Bir tarkibli gaplar.
1. Ot markazli yigʻiq kesimlikli ixcham sodda gap.
2. Ot markazli yoyiq kesimlikli ixcham sodda gap.
3. Ot markazli analitik kesimlikli ixcham sodda gap.
4. Feʻl markazli yigʻiq kesimlikli ixcham sodda gap.
5. Feʻl markazli yoyiq kesimlikli ixcham sodda gap.
6. Feʻl markazli analitik kesimlikli ixcham sodda gap.
II.Ikki tarkibli gaplar.
1.Ikki tarkibli egasiz ot markazli yigʻiq kesimlikli ixcham sodda gap.
2.Ikki tarkibli egasiz ot markazli yoyiq kesimlikli ixcham sodda gap.
3.Ikki tarkibli egasiz ot markazli analitik kesimlikli ixcham sodda gap.
4.Ikki tarkibli egasiz feʻl markazli yigʻiq kesimlikli ixcham sodda gap.
5.Ikki tarkibli egasiz feʻl markazli yoyiq kesimlikli ixcham sodda gap.
6.Ikki tarkibli egasiz feʻl markazli analitik kesimlikli ixcham sodda gap.
7.Ikki tarkibli egali ot markazli yigʻiq kesimlikli sodda gap.
8.Ikki tarkibli egali ot markazli yoyiq kesimlikli sodda gap.
9.Ikki tarkibli egali ot markazli analitik kesimlikli sodda gap.
10.Ikki tarkibli egali feʻl markazli yigʻiq kesimlikli sodda gap.
11.Ikki tarkibli egali feʻl markazli yoyiq kesimlikli sodda gap.
12.Ikki tarkibli egali feʻl markazli analitik kesimlikli sodda gap.
[W] asosida kengayish, aslida, [W] vazifasida kelgan soʻzning semantik valentligi asosida kengayishidir. Albatta, soʻzning kengaytiruvchilari va gap boʻlaklari orasidagi munosabatlar mustaqil bir tadqiqot manbayidir. Lekin biz nutqda voqelangan gaplarning qoliplari haqida soʻz yuritar ekanmiz, bu masalaga hech boʻlmasa, bir oz toʻxtalib oʻtishimiz zarur. Nutq tizma tabiatiga ega. Nutqning tizmalik tabiati nutqda yuzaga chiqqan har bir hodisaning ketma-ketligini talab qiladi. Soʻzning kengaytiruvchilari (soʻz semantik valentliklarining aktantlari) ham nutqda birin-ketinlik bilan – kengaytiruvchi (tobe) kengaytiriluvchidan (hokimdan) oldin keladi va albatta, gap qurilishida – voqelangan gap qolipida alohida bir oʻrin olib, gapning voqelangan qurilishiga taʻsir etadi.
Nutqdagi gaplar yuqorida koʻrsatilgan qurilish xususiyatlaridan boshqa yana oʻnlab koʻrsatgichlarga – nutqiy xususiyatlarga va nutqiy maʻnolarga ega boʻlishi mumkin. Ishimizda koʻrsatilgan til bosqichidagi sodda gapning 6 asosiy qurilish qolipi nutqda voqelanishi uchun boshqa xususiyatlargа ham ega boʻlishi kerak.
Bulardan biri–ohang, intonatsiya va u bilan uzviy bogʻliq boʻlgan gapning ifoda maqsadiga koʻra darak, soʻroq, buyruq, undov, his-hayajon, soʻroq-undov (ritorik) va hokazo ma’nolarga ega boʻlishidir. Bundan tashqari, gap nutqda, albatta, maʻlum bir modal maʻnosiga koʻra neytral, gumon, ishonch, taxmin, taajjub kabi ma’nolarga ega boʻlishi mumkin. Gapda ega ifodalanmagan boʻlishi, umuman, boʻlmasligi, majhul, aniq, umumlashgan va noaniq boʻlishi mumkin. Shu kabi maʻnolar gapning tildagi eng kichik qolipiga, umuman, aloqador emas. Shuningdek, oʻzbek tilshunosligida vositali va vositasiz toʻldiruvchining yigirmaga ga yaqin turi, holning qirqdan ortiq xili ajratiladi hamda nutqda bunday toʻldiruvchi yoki holning bittasi bilan kelgan gap hol va toʻldiruvchining ikkinchi turi bilan kelgan gapdan, albatta, farq qiladi. Lekin bu farqlar ham gapning tildagi kichik qolipiga–oʻzbek jamiyati aʻzolari uchun gap ramzi sifatida mavjud boʻlgan umumiy, zaruriy va majburiy boʻlgan birlik [WPm]=SG va uning asosiy qurilish koʻrinishlari, yaʻni:

Download 252 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   17




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish