O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus vazirligi samarqand davlat universeteti

1.3. Chegaralangan resurslar va ―daromadlar –xarajatlar‖ 
ning doiraviy oqimi modeli 
 
Makroiqtisodiyotda mamlakat iqtisodiyoti va uning yalpi ishlab 
chiqarishning o‗sishi, pasayishi, turg‗unlik davrlarini iqtisodiy tahlil 
qiladi va uni tartibga solish iqtisodiy mexanizmlarini yaratadi. 
Makroiqtisodiyotdagi 
muammolarni 
qisqacha 
quyidagicha 
ifodalash mumkin: Insonlar chegaralangan imkoniyatlar doirasida 
yashaydilar. Jamiyatda yoki umuman dunyo miqiyosida barcha
resurslar, mablag‗lar, vaqt, chegaralanganligi u yoki bu ishlab 
chiqarishni 
ma‘lum vaqtda amalga oshirishni taqazo etadi. 
Mablag‗larining chegaralanganligi u yoki bu maqsadni insonlarning 
jismoniy va aqliy imkoniyatlari chegaralangandir. Masalan, vaqtning 
oshirishni 
moliyaviy 
jihatdan 
mushkullashtiradi. 
Resurslarning 
chegaralanganligi barchaning bir vaqtning o‗zida hamma ehtiyojlarini 
ko‗ndirish mumkin emasligi muammosi paydo buladi va hokazo. 
Shuning uchun Makroiqtisodiyotda davlatda nimalarni, qanday va 
kimlar uchun ishlab chiqarish muammosi hal qilishga qaratilgandir. 
Bundan tashqari resurslarning chegaralanganligi oqibatida raqobat 
yuzaga keladi. Bu kishilar o‗rtasidagi raqobat bo‗lmasdan, balki 
alternativ maqsadlar o‗rtasidagi raqobatdir, chunki bir resursni uzi bir 

---

14 
necha maqsadlarga ishlatilish mumkin. Bu vaqtda ma‘lum bir variantda 
resurslardan samarasiz foydalanishi hollari va boshqa salbiy holatlar 
paydo bo‗lishi mumkin. Bularning natijasida iqtisodiyot bir tekis 
rivojlanmaydi. 
Bu iqtisodiyotdagi notekislikni davlat Makroiqtisodiy siyosat olib 
borilib, ma‘lum darajada barqarorlikka erishiladi. 
Iqtisodiyotga davlat ikki yo‗l bilan ta‘sir o‗tkazishi mumkin. 
Ulardan biri davlatni soliqlardan foydalanishi va byudjet mablag‗larini 
sarflashi bilan bog‗lik bo‗lib, u fiskal siyosat deyiladi. Ikkinchisi 
iqtisodiyotda pul muomalasini va kredit pullar miqdorini tartibga 
solishdan iborat bo‗lib, u monetar siyosat deyiladi. 
Bundan tashqari hukumat iqtisodiyotga maoshlar va narxlarni 
chegaralashtirish, valyuta kurslarni va tashqi savdo siyosati orqali ham 
keskin ta‘sir o‗tkazishi mumkin. 
Har qanday iqtisodiy tizimda tovarlar va xizmatlarni takror ishlab 
chiqarish umumiy jarayonini resurslar, tovar va xizmatlar, daromadlar 
hamda xarajatlarning