O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus vazirligi ’ samarqand davlat universeteti

4.1-chizma

Talab inflyatsiyasi
47
Chizmadan ko’rinadiki, iqtisodiyotdagi pul hajmining ko’payishi qisqa muddat ichida yalpi talabni AD₀ dan AD₁ ga siljishiga olib kеladi. Agar bu vaqtda iqtisodiyotning holati yalpi taklif egri chizig’ining oraliq
(2) yoki tik (klassik) (3) kеsmasiga mos kеlsa, bu narx darajasining o’sishiga, ya‘ni talab inflyatsiyasining ro’y bеrishiga olib kеladi.
Taklif inflyatsiyasi bu, mamlakat iqtisodiyotida tovar va xizmatlar taklifining kamayishi natijasida tovar va xizmatlar baholarining oshishidan paydo bo’ladi. Bunday hollarda ortiqcha talab bo’lmasa ham tovarlarning baholari oshib boradi. Hatto ish bilan bandlik va YaIM ishlab chiqarish kamaygan yillari tovarlarning bahosi oshadi. Jami taklif qisqarishining asosiy sababi mahsulot birligiga sarflangan xarajatlarning o’sishi hisoblanadi. Bunda nominal ish haqi, xom ashyo va yoqilg’i narxlarining oshishi natijasida ishlab chiqarish tannarxi ham oshadi.
Bu holatni ham chizma orqali ko’rib chiqamiz (4.2-chizma).

4.2-chizma

Taklif inflyatsiyasi

Chizmadan ko’rinadiki, xarajatlarning o’sishi natijasida yalpi taklif egri chizig’ining AS₀ dan AS₁ga qisqarishi mahsulot birligiga to’g’ri kеluvchi xarajat miqdorini oshirib, narxlarning P₀ dan P₁ darajaga qadar ko’tarilishiga, rеal ishlab chiqarish hajmining esa Y₀ dan Y₁ ga qadar qisqarishiga olib kеladi.

Taklif inflyatsiyasining kelib chiqishiga, shuningdek, taklif mexanizmining buzilishi ham ta‘sir qiladi. Taklif mexanizmi esa
48
tasodifiy holda asosiy ishlab chiqarish omillari bahosining keskin ko’payishidan kelib chiqadi. Iqtisodchi olimlarning fikriga ko’ra, taklif inflyatsiyasi o’z-o’zini cheklaydi. Ishlab chiqarishning pasayishi xarajatlarning qo’shimcha o’sishini cheklaydi, chunki ishsizlikning o’sishi nominal ish haqining asta-sekin pasayishiga olib keladi. Talab inflyatsiyasini cheklash uchun esa maxsus chora-tadbirlar ko’rish zarur bo’ladi. Inflyatsiya darajasi yuqori bo’lgan mamlakatlarda ishlab chiqarishning haqiqiy hajmi qisqarishi bilan bir vaqtda nominal hajmining ortib borishi kabi vaziyat sodir bo’ladi. Daromadlarni ishlab chiqarish tomonidan ta‘minlanmagan o’sishi aholi qo’lidagi pulning taklif qilinayotgan tovar va xizmatlardan oshiqchaligiga olib keladi. Bunday hol pul birligining xarid quvvatini pasaytiradi, bir miqdordagi pulga joriy yilda o’tgan yildagiga nisbatan aholi kamroq mahsulot sotib oladi, ya‘ni, uning real daromadi kamayadi. Misol uchun, joriy yilda aholining nominal daromadlari 30% ga ko’paygan, narxlar darajasi 50% ga oshgan bo’lsa, unda aholining real daromadlari 20% ga kamaygan bo’ladi. Chunki, narxlarning o’sishi aholi pul daromadlarining o’sishidan yuqori bo’lgan (30% - 50%q- 20%).
Inflyatsiyani real daromadlar darajasiga ta‘siri u kutilayotgan yoki kutilmayotganiga ham bog’liq.