O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus

Nazorat savollari
1. Bolalarning sog’lom rivojlanishi uchun shart-sharoitlar
2. Anomaliyalarning kеlib chiqish sabablari


2-savol bayoni
Og'ir nutq nuqsonlari bor bolalar uchun xalq ta'limi qoshida maktabgacha yoshdagi bolalarga mo'ljallab, nutqiy bog'chalar yoki bolalar bog'chalari qoshida nutqiy guruhlar tashkil etilgan. Bu turdagi maktabgacha tarbiya muassasalarining asosiy vazifasi nutq kamchiliklarini iloji boricha barvaqt aniqlab bularni bartaraf etish va shu yo'l bilan og'ir nutq nuqsonlarining oldini olish, ikkilamchi asoratni bartaraf etish va bolani me'yorda rivojlangan tengqurlari orasida maktabda o'qishga tayyorlash.
Maktabgacha tarbiya yoshidagi logopad, ya'ni nutqida kamchiligi bo'lgan bolalar uchun ommaviy umumiy maktabgacha ta'lim muassasalarida defektologik punktlar tashkil etilgan. Maktablarda ham logopedik punktga tumandagi bir necha maktabdan taxminan 25 ta sinf biriktiriladi. Logoped biriktirilgan sinf o'quvchilarini tekshirib, logopedik yordamga muhtoj bolalarni saralab oladi, shuningdek, ularni poliklinika yo'llanmasi bilan yoki maktab o'qituvchilari, ota-onalar iltimosi asosida tekshirib qabul qiladi. Nutq nuqsonlarining turiga qarab guruhli va individual mashg'ulotlar olib boriladi. Mashg'ulotlarga bolalar kunora, haftasiga 3 martadan, to nuqson to'liq bartaraf etilmaguncha qatnayveradilar.
Og'ir turdagi nutqiy kamchiliklar tufayli maktab dasturini o'zlashtira olmaydigan o'quvchilar inkluziv sharoitda maktablarda ta'lim oladilar. Bunday bolalar uchun tashkil etilgan maxsus maktab-internatlar ikki bo'limdan iborat bo'lib, birinchi bo'limda nutqning rivojlanishi keskin orqada qolgan alalik, afazik, dizartrik, rinolalik, aleksik, agrafik, tutilib gapiruvchi logopad bolalar, ikkinchi bo'limda esa 9 yil o'qish muddatida nisbatan nutqiy rivojlanishi me'yorda, biroq tutilib gapiruvchi bolalar ta'lim oladilar.
Ushbu maktab-internatga bolalar shifokor-mutaxassis diagnozi hamda tibbiy pedagogik maslahat komissiyaning yo'llanmasi bilan qabul qilinadi. Maxsus bog'chalarga qatnamagan, nutqi rivojlanmagan bolalar tayyorlov sinflariga qabul etiladilar.
Maxsus maktabda bolalarga umumta'lim 9 yillik maktab dasturi hajmidagi bilimlar beriladi. Har bir sinfda 12 kishi o'qiydi. Pedagogik kengash qarori bilan nutqiy kamchiliklari bartaraf etilgan o'quvchilar oddiy ommaviy maktabning tegishli sinflariga o'tkaziladi.
Xalq ta'limi vazirligi qoshida aqlan zaif bolalar uchun maxsus yordamchi maktabgacha tarbiya muassasasi tashkil etilgan bo'lib, bu yerga bolalar 4 yoshdan qabul etiladi va 7 yoshga to'lganlarida maxsus yordamchi mehnat ta'limi maktablariga yuboriladi. Ushbu bog'chalarni tashkil etishdan maqsad, aqli zaif bolalar bilan vaqtliroq korreksion tarbiyaviy ishlarni boshlash va aqli zaiflik natijasida paydo bo'ladigan ikkilamchi psixik qo'shilmalarni oldini olish, bolalarni yordamchi maktab dasturini o'zlashtirishga tayyorlashdir. Bunday chora-tadbirlar alohida yordamga muhtoj bolalarni saralab, ommaviy maktablarda inkluziv ta'limga jalb etishga ham yordam beradi.
O'quv kuni uzaytirilgan yordamchi mehnat ta'limi mak- tablarida aqlan zaif bolalarga 9 yil ichida maxsus dastur va darsliklar asosida umumiy ta'lim beriladi hamda kasb- hunarlar o'rgatilib, ularni mustaqil hayotga hamda maxsus mehnat maktabiga tayyorlash ishlari olib boriladi. Yordamchi maktablarda barcha ishlar korreksion yo'nalishda amalga oshiriladi. Ushbu turdagi maktabning o'quv rejasida mehnat darslariga eng ko'p vaqt ajratilgan bo'lib, mehnatning sodda turlari bo'yicha o'quvchilarga malaka beriladi (duradgorlik, slesarlik, tikuvchilik, chorvadorchilik, kartonaj ishlari bo'yicha mutaxassis va h.k.).
Mehnat darslarida 8-10 bola, boshqa darslarda esa bir sinfda 12-16 boladan oshmasligi kerak. Maktabda barcha ishlar maxsus aqli zaif o'quvchilarning aqliy rivojlanish darajasini hisobga olgan holda tuzilgan dastur va darsliklar asosida olib boriladi. Mehnat ta'limi maktabida murakkab fanlar (fizika, kimyo, geometriya, trigonometriya, algebra va h.k.) o'quv rejaga kiritilmagan.
Harakat tayanch a'zolari jarohatlangan bolalar uchun ham maxsus maktab-internatlar tashkil etilgan. Bu turdagi maktablarda o'quvchilar 11 yil ichida o'rta maktab dasturini o'zlashtirib, ma'lum kasb egasi bo'lib chiqadilar. Ushbu maktablarda kompleks ta'sir etish prinsiplariga amal qilgan holda o'qituvchi, shifokor, davolovchi fizkultura metodisti, logoped, uqalovchilar va boshqalar hamkorlikda ishlaydilar. Individual yordamga muhtoj bo'lgan bolalar bilan qo'shimcha yakka tartibda mashg'ulotlar o'tkaziladi. Mehnat darslariga 7-8, sinflarda 16 o'quvchi ta'lim oladi. Harakat- tayanch organlari jarohatlangan bolalarning rivojlanishidagi xususiyatlarni, tez charchab qolishini inobatga olib, ushbu maktablarda 40 daqiqalik darslar 20 daqiqaga bo'linib, orasida 5 daqiqa fizdaqiqalarga vaqt ajratiladi. Aqlan zaif, harakat- tayanch a'zolari jarohatlangan bolalar uchun maktab qoshida yordamchi sinflar tashkil etilgan.
Kar-ko'r-soqov bolalar uchun O'zbekistonda maxsus muassasa tashkil etilmagan. Moskva viloyati Zagorsk shaharchasida joylashgan maxsus maktab-internatda bu toifadagi alohida yordamga muhtoj bolalar uchun ta'lim tashkil etilgan. Ta'lim- tarbiya ishlari ushbu turdagi maktab-internatda defektologlardan I. A. Sokolyanskiy va A. I. Mesheryakovlar tomonidan yaratilgan metodika bo'yicha olib borilmoqda. Zaruriyat bo'lsa, O'zbekis­tonda ushbu sinalgan usullar tizimi asosida maxsus sinflarda ta'lim-tarbiya ishlarini tashkil etish mumkin.