O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus

MUSKUL SISTЕMASI
Odam organizmida 600 ga yaqin muskullar bo`lib, katta yoshli odam
tanasining 45-50 % ni tashkil etadi. Suyaklarni harakatga kеltiruvchi organlar
muskullar bo`lib, ularni qisqarishi tufayli odamnnig barcha harakatlari, mеhnat
faoliyati, yurishi, turishi, nutq nafas olishi va boshqa fiziologik funktsiyalar amalga
oshadi. Bundan tashqari, ichki organlarning faoliyati skelet muskullarining
funksional holatiga reflektor ravishda ta'sir etadi.
Muskullar harakatlanish organi bo'lib, nerv tolalari va biriktiruvchi
to'qimalardan tuzilgan. Muskul to'qimasi hujayralardan tashkil topgan, hujayraning
ichidagi qisqaruvchi tolalar miofibrillar deb ataladi. Muskul to'qimasining tuzilishi
va funksiyasiga ko'ra ko'ndalang-yo'lli va silliq muskullar bo'ladi. Ko'ndalang-
yo'lli muskullar, asosan skelet muskullari bo'lib, silliq tolali muskullar ichki
organlar, qon tomirlar devorida uchraydi. Muskul-muskul tolalari yig'indisidan
iborat bo'lib, bu tolalar biriktiruvchi to'qima yordamida o'zaro birikkan. Muskul
tashqi tomondan ham biriktiruvchi to'qima bilan o'ralgan.
Har qanday muskulning boshlanish qismi-boshi va birikish qismi-dumi
bo'lib, keng tanasi, ya'ni qorni muskul tolalaridan tuzilgan. Muskul boshi bilan
tanaga yaqin suyakka, dumi bilan tanadan uzoqroqdagi suyakka birikib,

---

162
qisqarganda bo'g'imda harakat sodir bo'ladi. Muskullar tolalarining yo'nalishiga
qarab duksimon, yarim patsimon, tasmasimon va ikki qorinchali bo'lishi mumkin.
Har qaysi muskul tashqi tomondan biriktiruvchi to'qimadan tuzilgan yupqa parda
bilan o'ralgan, bu parda fassiya deb ataladi. Fassiya alohida muskulni, bir qancha
muskulni va muskullarning hammasini o'rab turishi mumkin.
Yumaloq muskullar og'iz, ko'z atrofida uchraydi. Kalta yo'g'on muskullar
baquvvat bo'lib, yuqorigi, pastki kamarlarda va gavda orasida uchraydi.
Organizmdagi muskullar boshlanish, birikish joyiga ko'ra, chaynash muskuli,
bukuvchi muskullar va h.k., ikki boshli va h.k., tuzilishiga ko'ra, yarim payli
muskul va boshqalar; joylashishiga ko'ra peshona, yelka muskullari va h.k.;
shakliga ko'ra, trapesiyasimon, rombsimon muskullar deb ataladi va h.k.