O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus


Qimmatbaho metallarning fizik va mexanik xossalari



Download 0,65 Mb.
Pdf ko'rish
bet9/36
Sana15.05.2021
Hajmi0,65 Mb.
#64301
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   36
Bog'liq
qimmatbaho metallar va ularning qotishmalari

1.2.Qimmatbaho metallarning fizik va mexanik xossalari 

Oltin, kumush,  platina, palladiy, rodiy,  osmiy va iridiy elementlari qimmatbaho 

metallar  hisoblanadi. 

Qimmahaho  metallar  ikki  guruhga  bo'linadi.  Birinchi  guruhga  yaxshi  plastik 

xossalarga  ega  bo'lgan  oltin,  kumush  va  platina  elementlari  kiradi.  l-jadvalda 

qimmatbaho metallarning fizik va mexanik xossalari keltirilgan. 

 Bashariyat  tarixining  ibtidosidan  boshlab  oltin  qimmatbaho  metall 

hisoblanib,  juda  qadrlangan.  Balki  bu  inson  bilgan,  intilgan  eng  noyob,  topilmas 

birinchi  metalldir.  Oltin  tabiatda  o‘zga  metall  va  ma’dan  qo‘shilmalarisiz,  sof 

holda  uchraydigan  metall  bo‘lganligi  uchun  ham  qadimdan  odamlar  e’tiborini 

o‘ziga  jalb  qilib  kelgan.  U  sarg‘ish  tusda  bo‘ladi.  Qadim  zamonlardayoq  odamlar 

undan  turli  xil  bezaklar  yasaganlar.  Ayniqsa,  bu  metallga  ishlov  berish  osonligi 

ma’lum  bo‘lgach, uning qadri yanada oshgan. Sof oltindan osongina yupqa lappak 

(doyra)  yasab,  uni  sindirmasdan  buklash  mumkin.  Shuning  uchun  odamlar  qadim 

zamonlardayoq 

undan 


istagan 

shakllardagi  asbob-uskunalarni,  bezaklarni, 

qo‘girchoqlarni  va  haykallarni  yasashgan.  Dastlab  undan-  soch  turmagini  ushlab 

turadigan  gardishlar  ishlangan.  Boshga  kiyiladigan  oltin  toj  va  tillaqosh  bezaklar 

ham 

ana 


shunday 

gardish 


taqishdan 

boshlangan. 

Yerdagi  oltin  zaxiralari  juda  cheklangan  miqdorda.  Shuning  uchun  ham  oltin  koni 

bo‘lmagan  mamlakatlar  o‘zlaridagi  boshqa  noyob  boyliklarini  oltinga 

almashtirishga  harakat  qilishadi.  Natijada,  oltin  o‘sha  ayirboshlashda,  savdo 

mezoniga  aylangan,  Boshqa  metallardan  yasalgan  buyumlar  vaqt  o`tishi  bilan 

yaroqsiz  holga  kelishi  mumkin,  lekin  tilla  buyumlarga  vaqt  ta’sir  qilmagani 



 

 

12 



sababli,  oltinning  qiymati  oshib  boraveradi.  Oltin  va  kumush  haqida  ko‘plab  xalq 

maqollari  yaratilganligiga  ham  sabab  shu.  Muayyan  bir  mamlakatda  zarb 

qilinadigan  pul  ham  o‘sha  davlat  bankida  saqlanayotgan  tillaning  miqdoriga  qarab 

chiqariladi. 

Darvoqe,  hozir  jahonda  qazib  olinayotgan  tillaning  taxminan  yarmi  AQSH  moliya 

vazirligiga  tegishli  bulib, Amerika  banklarida  saqlanmoqda.  

Asl  metallar  probasi 

—  (lit. probo —  sinab

  ko`rish,  baholash) —  ishlanadigan  va 

tanga  zarb  qilinadigan  qotishma  tarkibidagi  sof  oltin,  kumush,  platina  va  b. 

qimmatbaho  metallar  miqdorini  ifodalaydigan  mezon.  Ko`pchilik  mamlakatlarda 

Asl  metallar  probasi  metrik  tizim  bo’yicha  1000  g  qotishma  tarkibidagi  nodir 

metallning  grammlar  miqdori  bilan  ifodalanadi.  Odatda  asl  metallar  yumshoqroq 

bo`lib,  bu  metallarga  legirlovchi  metallar  (mis,  rux,  nikel  va  h.  k.)  qo`shilmasa, 

ulardan 

tayyorlangan 

buyumlar 

puxta 


bo`lmaydi. 

Ilgari 


(1917-yilgacha) 

O`zbekistonda proba  tizimi  96  misqoldan  (har misqol 4,25 g) iborat qadoqqa (409 

g  ga)  asoslangan.  Unda  eng  yuqori  darajadagi  Asl  metallar  probasi 96 ga teng edi. 

Hozir  O`zbekistonda  oltin  buyumlar  uchun  375,  500,  583,  750,  958  probalar, 

kumush  buyumlar  uchun  800,  875,  916,  960  probalar, platina buyumlar uchun 950 

proba,  palladiy  buyumlar  uchun  850  proba  mavjud. O’zbekistonda asl  metallardan 

yasalgan 

buyumlarning 

qonunlashtirilgan 

probalarga 

muvofiq 

kelishini 

O`zbekiston  Moliya  vazirligi  nazorat  qilib  boradi.  Buyum  probasini  tasdiklash 

uchun unga davlat  tamg’asi urib kafolatlanadi  [  ]. 




Download 0,65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   36




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish