O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus

1.3.Oltin, kumush va platinaning  qotishmalari va ularning  

kimyoviy tarkibi 

Oltin  qotishmalari.  Toza  metallardan  tayyorlangan  zargarlik  buyumlarining 

mexanik  xossalari  talab  darajasida  bo'lmasligi  va  qimmatligi  sababli  ularning 

qotishmalari ishlatiladi. 

Qotishma  xossalarini  yaxshilash  maqsadida  qo'shilgan  elementlar  legirlovchi 

elementlar  deyiladi.  Jarayon  esa  legirlash,  deb  ataladi.  Oltin  qotishmalarini 

tayyorlashda  kumush,  rux,  mis,  nikel,  palladiy,  platina  qo'shiladi.  Eng  ko'p 

ishlatiladigan  oltin  qotishmalari  uch komponentli   Au-Ag-Cu  qotishmasidir. 

Kumush  qotishmaning  plastik  xossalarini  va  rangini  o`zgartiradi.  Mis 

qotishmaning  cho'ziluvchanligini  oshiradi.  Palladiy  va  nikel  qotishmaning  rangini, 

ozgartiradi,  suyuqlanish  haroratini  ko'taradi.  Kadmiy  suyuqlanish,  haroratini 

pasaytiradi  va bukiluvchanligmi  oshiradi. 

 Qotishma 

tarkibidagi 

oltin 

miqdoriga  ko'ra  probalarga  bo`linadi. 

qotishmalarining  quyidagi  probalari ko'p ishlatiladi:  375, 500, 583, 750, 958. 

583  probali  oltin  qotishmasi  (  uning  58,3%  i  oltin)da  kumush  36%,  mis 

5,7%  ni  tashkil  etsa, yashil rangda tovlanadi; 18,3% kumush, 23,4 mis bo’lsa, 

pushti  rangda  tovlanadi;  8,3%  kumush  33,4%  mis  bo’lsa,  qizg`ish  bo’ladi. 

---

 

 

20 

Brillant  ishlatib  bezak  buyumlari  tayyorlashda  «oq  oltin»  keng  qo’llaniladi; 

583  probali  oltin  qotishmasida  kumush  23,7-28,7%,  palladiy 13,0-18,0% yoki 

nikel  17,0% rux 8,7% , mis 16,0% ni tashkil qiladi. 

750  probali  oltin  qotishmasida  kumush  7,0-15,0%  palladiy  14,0  gacha, 

nikel  4,0%  gacha,  rux  2,4%    gacha  yoki  nikel  7,5%  -16,5%  gacha,  rux 2,4% 

gacha  yoki  nikel  7,5%  -16,5%  gacha,  rux  2,0-5,0%  gacha,  mis  15,0%  gacha 

bo’ladi. 

958 probali oltin qotishmasi mustahkam emas, shuning uchun u juda kam 

ishlatiladi.  375  probali  oltin  qotishmasida  oltin  37,5%  ni  kumush  10,0%  ni, 

mis 48,7% ni tashkil  etadi. 

Eng  ko’p  ishlatiladigan  kumush  qotishmasi  875  probali  bo’lib,  undagi 

bezak  buyumlari,  dasturxon  buyumlari  tayyorlanadi.916  probali  kumush 

qotishmasidan  (  emal  bilan  qoplanib)  dasturxon  buyumlari,  960  probali 

kumush 

qotishmasidan 

esa 

nafas 

zargarlik  buyumlari  tayyorlashda 

foydalaniladi.  Platina  va palladiy  qotishmalari  zargarlikda  kam ishlatiladi. 

Kumush va jez buyumlarni zanglashdan saqlash, ularga chiroyli tus berish 

maqsadida    elektrolitik  usulda  999  probali  oltin  yoki  999  kumush  bilan 

hallanadi.   

2-jadvalda  ko'p  ishlatiladigan  oltin  qotishmalarining  kimyoviy  tarkibi, 

zichligi,  suyuqlanish  harorati  va rangi  berilgan.