O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’limvazirligi farg’ona politexnika instituti «elektr texnikasi, elektr mexanikasi va elektr texnologiyalari»

1.2-rasm. Massiv rotorli asinxron dvigatelning mexanik xarakteristikasi
Nazorat savollari:
1.Kondensatorli asinxron dvigatelning chulg‘amlari haqida ma’lumot bering.
2.Kondensatorli asinxron dvigatelning mexanik xarakteristikasini tushuntiring.
3.Uch fazali qisqa tutashgan rotorli asinxron dvigatelni qanday qilib bir fazali dvigatel sifatida ishlatish mumkin?
4.Ekranlangan qutbli bir fazali asinxron dvigatellar qaerlarda qo‘llaniladi?

2-maruza.Chiziqli asinxron elektr mexanik o’zgartgich
Reja:

1. 
   Chiziqli dvigatelning qo‘zg‘aluvchi qism.
   
2. 
   Asinxron (induksion) chiziqli dvigatellarning tuzilishi.
   
3. 
   Chiziqli asinxron dvigatelning ishlash prinsipi
   

Bunday dvigatelning tishli statori pazlariga uch fazali chulg‘am joylashgan (2.1, a-rasm). Chiziqli dvigatelning qo‘zg‘aluvchi qismi yuguruvchi deb ataladi, u asinxron mashina rotoriga o‘xshash bo‘ladi va faqat tekislik bo‘yicha ilgarilanma harakat qiladi. «Yuguruvchi»ning o‘zagi elektrotexnik po‘latdan tayyorlanib, uning pazlarida qisqa tutashgan chulg‘am joylashtirilgan bo‘ladi, yoki chulg‘am o‘rnida alyuminiy va misdan yoki fer-romagnit material (po‘lat)dan tayyorlangan plastinalar ishlatilishi mumkin.
Chiziqli dvigatelning ishlash prinsipi asinxron dvigatelning ishlash prinsipi kabi bo‘ladi. Uning energetik ko‘rsatkichlari (U va cosβ) kichik.
Elektrotexnika sanoati rivojlangan ayrim mamlakatlarda (masalan,Yaponiya, Kanada, AQSH va boshq.) ekologik toza yuqori tezlikli er usti (temir yo‘l) transportida chiziqli asinxron tortish dvigatellari ishlatilmoqda. Yaponiyada magnit vositasida havoga ko‘tarilib o‘rnatilgan («magnit yostiqli»)chiziqli asinxron tortish dvigatellari sistemasining 1990 yillarda temir yo‘ltransportidagi tezligi n = 420 km/soat (so‘nggi yillarda tezlik yana oshgan).

2.2-rasm. Chiziqli asinxron dvigatelning: a–elektromagnit sxemasi (bunda:1 – stator, 2 – uch fazali chulg‘am; 3– qisqa tutashgan chulg‘am, 4 –o‘zak); b–temir yo‘l transportining harakatlanuvchi qismi (1)da o‘rnatish sxemasi (bunda: 2 – stator, 3 – chulg‘am, 4 – uzun po‘lat tilimi 5 ni relslar orasida mahkamlash uchun moslama); s – umumiy ko‘rinishi (bunda: 1 – stator, 2 – uzun po‘lat tilimi, ya’ni shinasi ); F_k– chegaraviy effekt tufayli hosil bo‘ladigan ko‘ndalang kuch

Chiziqli dvigatelning qo‘zg‘aluvchi qismi ilgarilanma xarakat qiladi, shunig uchun bu dvigatellarni ilgarilanma xarkat qiladigan yuritmalarda qo‘llasak mexanizmning kinematikasini soddalashtirib, mexanizmning ishochliligini oshirishga va isroflarning kamayishiga sabab bo‘ladi. Chiziqli dvigatellarning to‘rt xil turi mavjud: elektromagnitli, magnitoelektrikli (doyimiy magnitni qo‘llash), elektrodinamik va asinxron.

Asinxron (induksion) chiziqli dvigatellarning tuzilishi oddiy va ishonchliligi yuqori bo‘lganligi uchun keng qo‘llaniladi.
Agar statorni kesib, uni tekislik bo‘ylab yoysak, chiziqli asinxron dvigatelga ega bo‘lamiz (2.22-rasm).