O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’limvazirligi buxoro muhandislik-texnologiya instituti qo‘lyozma huquqi asosida uo`K

quyosh radiatsiyasi ko’rsatgichlari (17.02.2021).
4.8-rasmda kunlik harorat o‘zgarishi ko‘rsatgichlari keltirilgan. Olib borilgan tadqiqotkaga asosan harorat oshib borishi bilan quyosh batareyalarining samaradorligi pasayishi aniqlandi. Harorat 20 ⁰C hamda quyosh radiatsiyasi 1000 Vt/m² bo‘lganda quyosh batareyalaridan foydalanish samaradorligi yuqori ekanligi o‘rganildi.

4.8-rasm. Tajriba tadqiqotlarida aniqlangan
harorat ko’rsatgichlari (17.02.2021).

Olib borilgan tajriba tadqiqotlariga asosan Buxoro viloyati hududlariga quyosh batareyalaridan foydalanish imkoniyatlari yuqori ekanligi aniqlandi.

Ishlab chiqilgan quyosh batareyasining texnik xarakteristikasi:
Nominal quvvati, Vt........................................................................ 200
Salt ishlash kuchlanish, V .............................................................. 18-25
Qisqa tutashuv toki, A ...................................................................... 1-8
Qurilmaning o’lchamlari:
Eni, m .................................................................................................... 0,9
Bo’yi, m ................................................................................................ 1,2
Panelning frontal yuzasi, m² ............................................................ 1,08
Og‘irligi, kg ......................................................................................10


4.2. Quyosh energetik qurilmasining texnik-iqtisodiy ko’rsatgichlarini asoslash
Olib borilgan tadqiqotlarga ko‘ra, markaziy elektr tarmoqlaridan uzoqda joylashgan chekka hududdagi elektr energiyasi iste’molchilari uchun 1 kVt dan 10 kVtgacha quvvat etarli. An’anaviy energetika tizimi barcha ehtiyojlarni qondirish imkoniga ega emas va muammo ishlab chiqarilayotgan elektr energiya hajmida emas, balki uni iste’molchiga etkazib berishdadir. 20-30 xonadon joylashgan aholi punktiga yuzlab kilometrlik elektr liniyalarini o‘tkazish maqsadga muvofiq emas, u o‘zini 50 yilda ham qoplay olmaydi. Biroq kichik aholi punktlari ma’lum bir hududda tarqoq joylashgan bo‘lib, ular uchun kichik quvvatli qayta tiklanadigan energiya manbalarini o‘rnatish iqtisodiy jihatdan foydaliroqdir.
Fermer xo‘jaligini elektr energiyasi bilan ta’minlashda ikki variantini ko‘rib chiqamiz.
Birinchi variant dizel generatordan foydalanilgan hol uchun ko‘rib chiqamiz. Hozirgi kunda keng foydalanilayotgan quvvati 4 kVt bo‘lgan dizel generatorning bugungi kundagi o‘rtacha narxi 5 mln. so‘mni tashkil qiladi (mazkur narx 2020 yil uchun). Dizel generatorlarning yillik ekspluatatsion xarajatlari hisoblashda quyidagi ifodadan foydalanamiz [39].
(4.1)
bunda: yillik amortizatsiya xarajatlari, mln.so‘m/yil; joriy ta’mirlash xarajatlari, mln.so‘m/yil; yoqilg‘i xarajatlari, mln.so‘m/yil.
Dizel generatorlar uchun amortizatsiya va joriy ta’mir xarajatlari quyidagi ifodalar orqali aniqlanadi:
(4.2) (4.3)
bunda: dizel generatorining balans qiymati, mln.so‘m.
Dizel generator uchun yoqilg‘i xarajatlari quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:
(4.4)
bunda: dizel generator ishlab chiqargan yillik energiya miqdori, kVtsoat; dizel yoqilg‘isining hozirgi kundagi narxi (5000 so‘m, 2020 yil uchun).
Dizel generator ishlab chiqaradigan elektr energiyasining o‘rtacha narxi quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:
(4.5)
Hozirgi kunda shamol energetik qurilmalaridan foydalanishning oqilona variantini aniqlashda variantli, ekstremal yoki ularni birgalikdagi hisoblash usullaridan hamda keltirilgan xarajatlarning umumlashgan farqi usulidan foydalanish mumkin. Jahonda bugungi kunda qayta tiklanadigan qurilmalarining samaradorligi bo‘yicha loyihalarni baholashda “Sof diskontlangan foyda” uslubiyotidan keng foydalaniladi. Bunda loyihaning barcha xarajatlari va kelgusida olinadigan foyda loyiha ko‘rilayotgan vaqt qiymatiga keltiriladi.