O‗zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘limi vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti ta‘limda axborot texnologiyalari kafedrasi

Brouzer tushunchasi va ularning vazifasi.
Internet tarmog‘ida foydalanuvchilarga tarmoq resurslaridan erkin foydalanish 
imkoniyatini berish uchun WEB serverlar quriladi. Bunday serverlarda Internetda taqdim etilgan 
axborotning katta qismi jamlanadi. Foydalanuvchining ixtiyoriy axborotni olish tezligi bunday 
serverlarni qanday qurishga bog‘liq.
WEB-texnologiyasining hozirgi kunda brouzerlar deb ataladigan axborotni ko‘rish uchun 
mo‘ljallangan o‘ndan ortiq turli vositalar mavjud. Brouzer web-sahifalarni ko‘rish dasturi 
hisoblanadi. Bunda brouzerga yuklangan Web sahifadagi Giperbog‘lanishga sichqoncha 
ko‘rsatkichi bilan bosilsa, avtomatik ravishga ushbu bog‘lanishda ko‘rsatilagn sahifa brouzerga 
yuklanadi. Bunday hollar hech qanday sahifaning manzilini kiritish shart emas, chunki 
giperbog‘lanish barcha kerakli ma‘lumotga ega hisoblanadi. Brouzer web-sahifada HTML 
teglarini topib, ular talabi bo‘yicha ma‘lumotni ekranga chiqaradi. Teglarning o‘zi esa ekranda 
aks ettirilmaydi. 
Bugungi kunda brouzerlarning juda ko‘plab turlari mavjud. Eng mashhurlari: Internet 
Explorer (Windows operasion tizim tarkibidagi bastur), Opera, FireFox. 
Internet Explorer 
Opera 
Firefox 
Internet tarmog‘ida qidiruv tushunchasi 
Internet – bu ma‘lumot okeani. Tarmoqda, deyarli, istagan mavzu bo‘yicha barcha 
ma‘lumotlar mavjud. Lekin okeanda yo‘l topish qiyin bo‘lgandek, Internetda ham biror narsani 
topish katta muammo. Agar Internetda axtarish tizimlari bo‘lmaganda, ma‘lumot okeanida 
umuman biror narsani topish mumkin bo‘lmas edi. Ajabo, bunday imkoniyatlar tarmoqda 
mavjud: qidiruv qulay va tez bo‘lishi uchun maxsus ma‘lumot qidirish tizimlari yaratilgan. 
Qidiruv tizimlarining tuzilishi 
Qidiruv tizimi bu maxsus server, uning asosiy xizmati keng Internet fazosida 
ma‘lumotlarni qidirish, to‘plash, tartiblash va foydalanuvchilarni kerakli ma‘lumot bilan tez va 
qulay ravishda ta‘minlash. Qidiruv mashinalar asosiy besh qismdan iborat: 
1.
O‘rgimchak (spider) – Web-sahifalarni server hotirasiga yuklash dasturi. U oddiy 
brauzerga o‘xshab, saytlarni ochib, tarmoqdagi yangi ma‘lumotlarni qidiradi. Bu dastur 
ko‘rsatkichlar bo‘ylab sayohat qilib, topilgan Web-sahifalarni serverga yuklaydi va 
ma‘lumot jamg‘armasini yangi axborotlar bilan to‘ldiradi. 
2.
Qurt (crawler) – o‘rgimchak serverga yuklagan Web-sahifalarni ko‘rib chiqib, barcha 
giperko‘rsatkichlarni undan ajratadi va topilgan ko‘rsatkichlarni o‘rgimchakka taqdim 
etadi. 
3.
Tartiblovchi (indexer) – o‘rgamchik topgan ma‘lumotlarni tartibga keltiruvchi dastur: 
hujjatning matnini tashkil qiluvchi so‘zlarni yakka holga ajratib, matndagi turgan joyini 
saqlab qoladi. Bundan tashqari, dastur so‘zni katta yoki kichik harflar bilan yozilganmi, 
sarlavhami, ko‘rsatkichmi yoki oddiy matnligini o‘rganib chiqib, ma‘lumotni saqlaydi. 
4.
Ma‘lumot jamg‘armasi (database) – qidiruv tizimi to‘plagan va qayta ishlagan barcha 
ma‘lumotlar saqlanadigan ombori. 

---

5.
Natijalarni chiqarish mexanizmi (search engine) – foydalanuvchilarni qidirish tizimi 
bilan aloqa qilishda ishlatiladigan dastur. Ayni mana shu dastur siz bergan savolingizga 
natijani saralab, qulay ravishda ekranga chiqaradi. 
Internet tarmog‘ida ma‘lumotlarni qidiruv - bunda har bir foydalanuvchi o‘ziga kerakli 
bo‘lgan biror ma‘lumot yoki materialni maxsus qidiruv tizimlari orqali topish imkoniyatiga ega 
bo‘ladi.Internet tarmog‘i foydalanuvchilari qidiruvni Internet muhitida joylashgan web-saytlar, 
ularning manzili va ichki ma‘lumotlari bo‘yicha olib borishi mumkin. Bu esa foydalanuvchiga 
kerakli bo‘lgan axborotni samarali qidirish va tez topish imkoniyatini beradi.